Poniżej zbiornika siła erozyjna wody wypłukuje rumowisko (m.in. piasek i żwir) z dna, obniżając jego poziom, co stanowi zagrożenie dla stateczności konstrukcji, ale przede wszystkim prowadzi do spadku poziomu wód w rzece, a w rezultacie zaburza poziomy wód gruntowych w dolinie, powodując lokalnie susze.

Paradoksalnie, zbiorniki zaporowe przyczyniają się wręcz do utraty wody. Woda stojąca w zbiorniku paruje szybciej niż ta niesiona rzeką lub zatrzymana w mokradle. Dodatkowo, im zbiornik jest większy i płytszy, tym woda bardziej się nagrzewa i szybciej paruje.

Zbiorniki zaporowe niszczą rzeki i pogłębiają problem suszy na długim odcinku rzeki poniżej zapory, czego najlepszymi przykładami są zbiornik Zalew Siemianówka (Jezioro Siemianowskie) na Narwi, Zalew Sulejowski na Pilicy i Jeziorsko na Warcie.

Dowiedz się więcej o zbiornikach zaporowych >>

Regulacje rzek przyczyniają się także do pogłębienia problemu suszy. Woda w uregulowanej rzece płynie szybciej, wcinając się coraz bardziej w dno, co – na zasadzie drenażu – powoduje nadmierne przesuszanie doliny rzeki. Wpływa to negatywnie nie tylko na przyrodę, ale przede wszystkim rolnictwo i lokalną społeczność.

Regulacja rzeki zwykle polega na wyprostowaniu jej biegu, pogłębieniu koryta i ograniczeniu doliny rzeki wałami zbudowanymi wzdłuż nowego koryta. Prace te wykonywane są na ogromną skalę. Bezpowrotnie niszczone są w ten sposób naturalne formy dna, brzegów i doliny rzeki, od których zależy bogactwo związanych z rzeką gatunków roślin i zwierząt.

W dolinę uregulowanej rzeki często wkracza zabudowa. W czasie wezbrań uregulowana rzeka traci możliwość swobodnego rozlania się w szerokiej, niezabudowanej dolinie. Wody powodziowe szybciej spływają przenosząc problem powodzi dalej w dół rzeki lub, w czasie wielkich wezbrań, wylewają się poza wały na odebrane rzece obszary zalewowe, powodując wielkie szkody. Budowane za ogromne pieniądze obwałowania czy pogłębianie rzek tworzą iluzję bezpieczeństwa i powodują niekontrolowany wzrost gęstości zaludnienia i rozwój infrastruktury na terenach zalewowych. Występujące co jakiś czas katastrofalne wezbrania wód rzeki niszczą umocnienia brzegów rzeki i inne budowle regulacyjne oraz wały przeciwpowodziowe, powodując dalsze wydatki z publicznych pieniędzy na rekompensaty szkód powodziowych i naprawę budowli regulacyjnych.

Nadmiar wody w rzece musi się rozlać, dlatego często najefektywniejszą, najtańszą i najbardziej trwałą metodą ochrony przeciwpowodziowej jest oddanie rzece na pewnych odcinkach jej naturalnej przestrzeni.
Ogromną rolę w efektywnej ochronie przeciwpowodziowej odgrywają szerokie rozlewiska, tereny podmokłe, nadrzeczne łąki i lasy łęgowe, które działają jak gąbka, spowalniając przepływ wody i obniżając falę powodziową.

Wały dają dużą gwarancję bezpieczeństwa przy małych i średnich powodziach, przy dużych dają nam tylko więcej czasu na ewakuację. Nie jesteśmy w stanie zbudować wałów tak wysokich, żeby chroniły nas zawsze przed każdą powodzią. Wały dają pozorne poczucie bezpieczeństwa, najczęściej jednak ich budowa powoduje zasiedlanie i zabudowę terenów na zawalu, a w konsekwencji zwiększenie strat powodziowych w sytuacji przerwania wałów. Na terenach o dużym zagęszczeniu ludności, wały są często jedynym sposobem uniknięcia ogromnych strat. Jednak na wszystkich innych terenach, z wyjątkiem obszarów już silnie zurbanizowanych, wałów nie należy budować, a osiedlanie ludzi i zabudowę należy kierować na tereny, na których nie występuje zagrożenie powodziowe.

Regulacja rzeki zwykle polega na wyprostowaniu jej biegu, pogłębieniu koryta i ograniczeniu doliny rzeki wałami zbudowanymi wzdłuż nowego koryta rzeki. Prace te prowadzone są na ogromną skalę.

W czasie wezbrań uregulowana rzeka traci możliwość swobodnego rozlania się w szerokiej, niezabudowanej dolinie. Wody powodziowe szybciej spływają, przenosząc problem powodzi dalej w dół rzeki lub, w czasie wielkich wezbrań, wylewają się poza wały na odebrane rzece obszary zalewowe, powodując wielkie szkody. Budowane za ogromne pieniądze obwałowania czy pogłębianie rzek tworzą iluzję bezpieczeństwa i powodują niekontrolowany wzrost gęstości zaludnienia i rozwój infrastruktury na terenach zalewowych. Występujące co jakiś czas katastrofalne wezbrania wód rzeki niszczą umocnienia brzegów rzeki i inne budowle regulacyjne oraz wały przeciwpowodziowe, powodując dalsze wydatki z publicznych pieniędzy na rekompensaty szkód powodziowych i naprawę budowli regulacyjnych.

Zielona energia, to energia, której pozyskanie jest niskoemisyjne (niemal zeroemisyjne), bezpieczne dla człowieka i nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla środowiska.
Energia z wody powstaje, gdy spada ona z możliwie jak największej wysokości, a siła spadku na turbinach i przelewach jest zamieniana na energię elektryczną i transportowana do odbiorców przez generatory. Żeby zbudować elektrownię, z której prąd zasili średniej wielkości miejscowość, trzeba zbudować zaporę na dużej rzece (tworząc zbiornik zaporowy) oraz samą elektrownię. W praktyce taka budowla oznacza nie tylko zniekształcenie fragmentu rzeki, ale tak naprawdę degradację ekosystemu rzecznego i okolicznych ekosystemów od wody zależnych, a w konsekwencji wymarcie wielu gatunków zwierząt (w tym rzadkich i chronionych) oraz znaczne zwiększenie zagrożenia powodziowego i zagrożenia suszą.

Według najnowszych badań zbiorniki zaporowe, które są kluczowym elementem elektrowni wodnych, emitują bardzo dużo gazów cieplarnianych (m.in. dwutlenek węgla, metan). Naukowcy szacują, że zbiorniki hydroelektryczne na całym świecie emitują rocznie do atmosfery 48-82 mln ton dwutlenku węgla i 3-14 mln ton metanu.
Badania przeprowadzone na zaporze Curuá-Una w Pará w Brazylii wskazują, że jej funkcjonowanie powoduje emisję 3,6-krotnie większej ilości gazów cieplarnianych niż przy wyprodukowaniu takiej samej ilości energii z ropy naftowej.
Analizy finansowe dla planowanej budowy hydroelektrowni i stopnia wodnego w Siarzewie wykazały, że koszty związane z planowaną elektrownią Siarzewo będą o ponad połowę większe niż wybudowanie elektrowni wiatrowych morskich, które byłyby tak samo efektywne i zarazem mniej dewastujące dla środowiska.
Naukowcy jako dużo tańszą i dużo wydajniejszą alternatywę dla hydroelektrowni wskazują również panele fotowoltaiczne. Ogniwa fotowoltaiczne mogłyby więc zastąpić znaczną część rocznej produkcji energii elektrycznej na zaporach wodnych, przy jednoczesnym wykorzystaniu znacznie mniejszej powierzchni i przynosząc znaczne korzyści środowiskowe i ekologiczne.

Koszty programu rozwoju żeglugi śródlądowej zostały zaniżone: wstępne szacunki to wartość 76 mld zł, bez uwzględnienia kosztów infrastruktury towarzyszącej, takiej jak budowa portów, przebudowa mostów i sieci trakcyjnych, budowa dróg dojazdowych, nie mówiąc o kosztach zniszczenia środowiska. Szacunki projektowe zupełnie pomijają faktyczną wartość zadań, szacowaną na 237 mld zł, plus 40–50% to koszty środowiskowe.

Ponadto, rozwój transportu rzecznego wiąże się z ogromnymi trwałymi przekształceniami rzek i ich dolin, zwiększonym zagrożeniem powodzią i suszą oraz zwiększoną emisją gazów cieplarnianych ze zbiorników zaporowych. Dla porównania, rozbudowanie lepszej konkurencyjnie kolei (szybszy transport, mniejsza emisja, lepiej rozbudowana sieć, dużo mniejsza ingerencja w środowisko) to koszt 34 mld zł. Rozbudowa sieci kolei przynosi także korzyści dla całego społeczeństwa, podczas gdy z rozwoju żeglugi śródlądowej zysk odnotują wyłącznie prywatne firmy transportowe.

Transport rzeczny nie jest więc ani tani ani ekologiczny.

To między innymi miejscowi będą ponosili (w wyższych podatkach) koszty remontu i utrzymania dróg żeglugowych. Mieszkańcy, wbrew powszechnym wyobrażeniom, nie zyskają też na sąsiedztwie ze zbiornikiem zaporowym. Obiecywany rozwój turystyki nad takim sztucznym jeziorem jest tylko iluzoryczny.

Jak pokazują przykłady choćby Zbiornika Włocławek czy Siemianówka, atrakcyjność zbiornika ze względu na liczbę możliwych dni kąpieli szybko spada, wraz z jego wypłycaniem się, zarastaniem oraz coraz częstszymi przyduchami (nagłym spadkiem tlenu w wodzie) i zakwitami toksycznych sinic. Z tych samych względów spada jego atrakcyjność wędkarska: w tak zdegradowanym środowisku następuje zanik takich ryb jak: szczupak, kleń, sum, boleń. Wędkarze przeniosą się więc w inne, ciekawsze miejsca. Natomiast to znów miejscowi będą ponosić koszty odmulania i pogłębiania zbiornika wraz z remontem budowli hydrotechnicznych mu towarzyszących.

W żadnym wypadku nie można porównywać warunków żeglugowych polskich do niemieckich czy chińskich: Polska ma inny klimat niż panuje w dolinie Renu czy Dunaju, o Jangcy nie wspominając. Nawet na tamtych rzekach żegluga nie może być realizowana przez cały rok.

W Polsce prąd z hydroelektrowni zapewnia 6 razy mniej energii niż turbiny wiatrowe, zapewniając 9% energii ze źródeł odnawialnych, a w całym miksie energetycznym 1,2%. Polska nie jest krajem o dużym potencjale energetycznym z wody. Większość rzek ma dość niski spadek, który nie zapewnia wydajnej produkcji energii.

Argument o tym, że wyposażanie stopni wodnych w elektrownie wodne (o bardzo małej mocy rzędu 3–3,5 MW), poprawi bilans energetyczny kraju i przemawia za koniecznością budowy stopni wodnych, jest zwykłym nadużyciem. Udział produkcji energii elektrycznej przy wybudowaniu np. 50 stopni wodnych o mocy 3 MW i sprawności 0,50 może wzrosnąć do 2,05%. Jeśli dodamy kolejne 10 stopni o wielkości Włocławka (160 MW), udział ten może wzrosnąć do 6,38%. Tyle tylko, że czas potrzebny na takie inwestycje mierzony będzie w dziesiątkach lat, koszty będą nieproporcjonalne do zysków, nie da się zrekompensować ingerencji w środowisko, efekt rzeczowy i ekonomiczny z uruchomienia żeglugi jest bardzo wątpliwy, a wpływ na bilans energetyczny kraju będzie znikomy.

Żegluga może funkcjonować w zgodzie z ochroną środowiska tylko w sytuacji, gdy łódź przystosowujemy do rzeki, a nie odwrotnie. Kajaki, łódki, rowery wodne czy niewielkie łodzie pływające po dzikiej, nieuregulowanej rzece są żeglugą zgodną z ochroną środowiska.

• Duże zestawy żeglugowe, oprócz dużych głębokości, muszą mieć zagwarantowaną dużą szerokość szlaku oraz odpowiednio łagodne zakręty. Aby uzyskać takie parametry, co kilkanaście lub kilkadziesiąt kilometrów muszą być wybudowane stopnie wodne, przegradzające rzekę i piętrzące wodę. Jak wszystkie bariery - mają one bardzo negatywny wpływ na środowisko i życie lokalnych społeczności.
• Przy stopniach wodnych budowane są elektrownie wodne i kanały doprowadzające do nich wodę. Rzekę więc trzeba poszerzyć (duże statki muszą mieć miejsce do swobodnego i bezpiecznego mijania się) oraz zagwarantować odpowiednie promienie zakoli.
• W dużej części trzeba wykopać zupełnie nowy łuk kanału. Wówczas dochodzi do prostowania odcinków rzek (co wiąże się często ze zniszczeniem chronionych siedlisk nadrzecznych).
• Brzegi trzeba umocnić specjalnymi budowlami – opaskami lub tamami równoległymi.
• Szersza, skanalizowana rzeka o większych głębokościach wymaga większej ilości wody, której zasoby należy zbilansować i ewentualne jej braki pozyskać. Niezbędne stają się więc dodatkowe zbiorniki retencyjne, zdolne zatrzymać wodę w okresie jej nadmiaru, aby zasilać drogę wodną w okresie niskich stanów wód, a także umożliwiać przerzuty wody z rzek zasobniejszych. Budowa zbiorników i przerzutów wody powoduje kolejne zajęcia terenu, budowę zapór, obwałowań, kanałów, jazów, pompowni itp.
• Zapewnienie odpowiedniego prześwitu pod mostami powoduje konieczność ich całkowitej przebudowy, co najmniej przez podniesienie ich nawet o kilka metrów. Zabieg taki nie jest obojętny dla otaczającego terenu, będzie wymagał przebudowy dróg, wyburzeń kolidujących budynków, budowania nasypów itp.
• Zapewnienie odpowiedniego prześwitu pod liniami energetycznymi wymaga ich przebudowy poprzez wymianę na przejścia kablowe lub ich podwyższenie poprzez budowę nowych masztów.
• Budowa stopni wodnych zaburza transport rumowiska wleczonego przez rzekę. Rumowisko będzie się osadzało w pobliżu stopni, a poniżej siła erozyjna wody będzie wypłukiwała je z dna, obniżając je do poziomu stanowiącego zagrożenie dla stateczności stopnia (przykładem może być zapora Włocławek). Z tym związane są możliwe zaburzenia poziomów wód gruntowych (powodując okresowe susze) zarówno powyżej, jak i poniżej stopnia. Konieczne będzie więc prowadzenie prac pogłębiarskich oraz uzupełnianie rzeki poniżej stopnia rumoszem, w celu ustabilizowania położenia dna oraz wyciszenia energii erozyjnej wody.
• Przy każdym stopniu wodnym muszą powstać pojedyncze śluzy lub zestawy śluz, dostosowane do rozmiarów największych jednostek dopuszczonych do żeglugi.
• Konieczne będzie wybudowanie zupełnie nowych portów o parametrach pozwalających na obsługiwanie dużych zestawów żeglugowych. Rozbudowane muszą być układy komunikacyjne wokół portów dla umożliwienia przeładunków na transport drogowy i kolejowy.

Nie tylko ryby cierpią z powodu fragmentacji rzeki, a z przepławek tylko one mogą korzystać. Tama jest barierą także dla minogów, raków, małży i wielu innych organizmów, które nie mogą jej pokonać.
Pamiętajmy, że przepławka działa „pod prąd”, kieruje ryby w górę rzeki. W zasadzie nie ma przepławek które działają w obie strony. To znaczy że ryby, które chcą popłynąć w dół rzeki (np. wracają z tarlisk, albo młode ryby zmierzające w dół rzeki), muszą przejść przez wirniki elektrowni wodnej, które działaj jak wielki młynek do mięsa. Część ryb przeżyje, ale bardzo duża część zostanie zabita lub okaleczona. Ponadto przepławki projektuje się dla konkretnych gatunków ryb, zazwyczaj tych największych i silnie migrujących, jak np. troć czy łosoś.

Wszystkie ryby w Polsce migrują częściowo (odbywając codzienne kilkumetrowe lub kilkukilometrowe wędrówki w górę lub w dół rzeki) i wszystkie potrzebują tzw. ciągłości ekologicznej rzeki, czyli drożnych korytarzy ekologicznych (drożnej rzeki) do poruszania się w celu znalezienia miejsc schronienia, miejsca na tarło, znalezienia partnera czy najlepszego miejsca do żerowania. Przepławkami budowanymi pod jesiotra czy troć nie przejdzie już ryba dużo mniejsza np. koza (gatunek chroniony na mocy dyrektywy siedliskowej Natura 2000), śliz, czy choćby minóg (również gatunek chroniony na mocy dyrektywy siedliskowej Natura 2000).

Ale tama nie jest jedyną barierą, na którą natrafiają ryby i inne zwierzęta. Zbiornik powstały powyżej tamy ma zupełnie inne właściwości niż rzeka. W zbiorniku tworzy się sytuacja jak w jeziorze – woda nie płynie z nurtem i (przez dużą powierzchnię) szybciej się nagrzewa, szybciej paruje, a więc ma o wiele wyższą temperaturą niż woda w rzece. Czasem tak wysoką, że dla ryb rzecznych, z definicji zimnolubnych i prądolubnych (w przeciwieństwie do ryb „jeziorowo-stawowych”), jest ona niemożliwa do życia. Na ich miejsce pojawiają się ryby typowo jeziorne jak lin, płoć czy karp, których nadmiar (niekontrolowany przez drapieżniki rzeczne jak sandacz czy sum, które wyparła tama) prowadzi do wzrostu eutrofizacji zbiornika zaporowego i w konsekwencji – zakwitu toksycznych dla człowieka sinic.

W wodzie stojącej nie ma wyraźnego nurtu charakterystycznego dla rzeki. Ryby migrujące kierują się nurtem w czasie wędrówki na tarło. Gdy nie są w stanie wyczuć nurtu w zbiorniku zaporowym, gubią się, tracąc wiele dni na odnalezienie właściwej drogi. Te kilka dodatkowych dni bardzo często skutkuje zbyt późnym złożeniem ikry, osłabieniem ryb dorosłych, brakiem możliwości dopłynięcia do tarlisk lub dopłynięciem na miejsce w złej kondycji. To nie gwarantuje ikrze dobrego rozwoju i skutkuje mniejszą przeżywalnością młodych ryb.

Zrobienie z rzeki zbiornika zaporowego stwarza ponadto idealne warunki dla rozwoju inwazyjnych gatunków ryb (jak np. babka rzeczna czy sumik karłowaty). Wypierają one nasze rodzime, polskie gatunki, konkurując z nimi o pokarm lub przenosząc tropikalne choroby i pasożyty, na które nasze polskie ryby nie są odporne. Zbiornik zaporowy jest więc rezerwuarem gatunków inwazyjnych, które powoli opanowują coraz to nowe wody, wypierając gatunki rodzime i potęgując jeszcze eutrofizację i zakwity sinic w zbiorniku.

Stawiając tamy, doprowadzamy nie tylko do degradacji środowiska życia ryb, ale również działamy na naszą, ludzką, niekorzyść.

Nasze rzeki i jeziora są bardzo bogate przyrodniczo – mamy ok 100 gatunków ryb! Niestety, regulacja rzek jest jedną z głównych przyczyn zanikania gatunków ryb, ponieważ niszczone jest ich środowisko życia. Co więcej, źle przeprowadzone zarybiania (m.in złymi gatunkami, nie pasującymi do danego środowiska lub rybami zbyt małymi, by przetrwać) również prowadzą do spadku różnorodności gatunków ryb. Dlatego najlepszym sposobem na bogate przyrodniczo rzeki jest pozwolenie im swobodnie płynąć. Im bardziej dzika i naturalna rzeka, tym więcej ryb w niej pływa.

W okolicach pozbawionych naturalnych jezior, zbiorniki zaporowe mogą być na tyle ważnym miejscem lęgów, żerowania i odpoczynku niektórych gatunków ptaków, że mogą zostać uznane za ostoje ptaków chronionych w ramach sieci Natura 2000 (jak np. zbiornik Goczałkowicki). Jeżeli zbiornik zaporowy już istnieje i okazał się ważny dla niektórych gatunków ptaków w skali regionalnej lub krajowej, zasadne jest rozważenie wprowadzenia prawnej ochrony ptaków tego zbiornika. Nie może to być jednak argumentem na rzecz budowy kolejnych tam i zbiorników zaporowych.