120 niedźwiedzi – tak niewiele liczy populacja tych zwierząt w naszym kraju.
Niedźwiedź to największy łakomczuch polskich krain.
To piękne i majestatyczne zwierzę cechuje niezwykłe zamiłowanie do miodu, długi sen zimowy i wspaniałe futro. Wśród leśnych gatunków wyróżnia się inteligencją i zmysłem węchu. Jego wrodzony spryt pozwala mu zdobywać pożywienie nawet tam, gdzie nie jest to mile widziane. Nigdy nie wchodzi jednak w konflikt z człowiekiem, gdy nie jest do tego zmuszony lub wręcz skuszony.
To efekt ekspansywnej polityki człowieka, która silnie ogranicza ich naturalne środowisko życia. W rezultacie niedźwiedzie jako jedne z pierwszych uzyskały status gatunku ściśle chronionego. Nie zmienia to faktu, że grozi im całkowite wyginięcie. Wobec naszych wyniszczających działań są po prostu bezbronne.
Jak WWF pomaga polskim niedźwiedziom?
Fundacja WWF Polska już od 2009 roku aktywnie wspiera ochronę niedźwiedzi brunatnych. Nasze działania mają na celu zapewnianie im naturalnego środowiska oraz zapobieganie sytuacjom konfliktowym, które często wynikają z niewiedzy ludzi. Na szczególną uwagę zasługują miejsca gawrowania niedźwiedzi. Stale monitorujemy występujące w ostoi bieszczadzkiej czy tatrzańskiej osobniki, aby umożliwić im normalną egzystencję w niełatwych dziś warunkach.
Pomóż niedźwiedziom przetrwać w Polsce
Podejmowane przez WWF Polska działania na rzecz niedźwiedzi skutkują dobrymi zmianami. Jak pokazały badania, w ostatnich latach rozszerzył się obszar występowania tych drapieżników. Dzięki montowanym przez nas zabezpieczeniom i „niedźwiedzio-opornym” pojemnikom na śmieci, zmniejsza się ilość sytuacji konfliktowych. W dalszym ciągu nie można ich jednak wykluczyć, zwłaszcza że tereny zielone stale się kurczą. Dlatego zachęcamy do wspierania działań Fundacji WWF Polska, symbolicznej adopcji niedźwiedzia, a także rozpowszechniania rzetelnej wiedzy na temat tego zagrożonego gatunku.
Zaprzyjaźnij się z niedźwiedziem
Niedźwiedź wraz z wilkiem i rysiem należy do trzech największych drapieżników zamieszkujących polskie lasy. Jego dieta tylko w niewielkim stopniu składa się jednak z samodzielnie upolowanych ofiar. Dominującą jej część, zwłaszcza w okresie wegetacji, stanowi pokarm roślinny, w tym m.in. pąki i liście drzew, kłącza, zioła i owoce. Dietę białkową niedźwiedzi stanowi głównie mięso kręgowców i padlina. Niezwykle czuły zmysł węchu pozwala tym łakomczuchom bez trudu zlokalizować pokarm nie tylko naturalnie występujący w środowisku, ale również pozostawione przez człowieka odpadki i śmieci.
Zima to dla niedźwiedzi czas spędzany w gawrach, czyli specjalnie przygotowanych legowiskach. Mogą one mieć postać jaskini, wykopanej nory, a nawet obszernej dziupli. Zwierzęta nie popadają jednak w pełen letarg. Gdy coś lub ktoś zakłóci ich zimowy sen, w każdej chwili mogą podjąć aktywność. Poważnie to jednak zaburza ich naturalny cykl i stanowi niebezpieczeństwo dla życia.
Dorosły samiec niedźwiedzia może osiągać ciężar nawet 300 kg, a samica 150 kg. Zwierzęta te są więc zaliczane do jednych z największych drapieżników lądowych na Ziemi. Mimo imponujących rozmiarów nie mają naturalnych wrogów. Największe zagrożenie stanowi dla nich człowiek. Utrata dostępnych dla niedźwiedzia siedlisk oraz polowania i kłusownictwo spowodowały, że zasięg występowania tego gatunku został ograniczony do obszarów, gdzie zagęszczenie populacji ludzkiej jest bardzo niskie.
W warunkach Europy są to mniej dostępne pasma górskie oraz obszary w północnej części kontynentu. Niestety nawet tam dochodzi do konfliktów pomiędzy działalnością człowieka, a potrzebami tego drapieżnika. W poszukiwaniu pokarmu penetruje on śmietniki, kompostowniki oraz miejsca dokarmiania zwierząt kopytnych. Aby dostać się do miodu i larw pszczół, potrafi niszczyć ule i całe pasieki. Najbardziej ośmielone osobniki mogą szukać pokarmu w bezpośredniej bliskości człowieka. Wszystko to negatywnie wpływa na wizerunek niedźwiedzi, a w skrajnych przypadkach stwarza konieczność usunięcia ze środowiska „osobników konfliktowych”.
Najbardziej krytyczny etap w życiu każdego niedźwiedzia stanowi zimowy sen. Znalezienie dobrego schronienia zapewnia możliwość bezpiecznego przetrwania od późnej jesieni do wiosny. W okresie tym rodzą się małe (ok. 500 g), ślepe i całkowicie niezdolne do samodzielnego życia niedźwiadki. Zakłócenie spokoju rodziców i dzieci w trakcie gawrowania stanowi dla nich poważne niebezpieczeństwo. Dorosłe osobniki zaczynają poszukiwać pokarmu, którego o tej porze roku brakuje. Wypłoszenie z gawry niedźwiedzicy grozi śmiercią dla jej potomstwa, ponieważ samica zwykle do tego miejsca już nie wraca. Dlatego tak istotne jest zapewnienie ochrony niedźwiedzi w trakcie zimowego odpoczynku.
Zagrożenie niedźwiedzi w Polsce
Obecnie populacja niedźwiedzi w Polsce obejmuje zaledwie około 120 osobników. Zamieszkują one 5 ostoi (obszarów występowania), spośród których najliczniejsza jest „ostoja bieszczadzka” (80% krajowej populacji). Drugi pod względem liczby występujących zwierząt obszar to Tatry, gdzie okresowo może przebywać nawet do kilkunastu osobników.
Dawniej niedźwiedzie występowały na terenach leśnych całej Polski. Ich liczebność jednak stale malała na skutek polowań w celu pozyskania cennego futra i mięsa czy też tępienia w odwecie za poczynione szkody. Już w XII wieku niedźwiedzie otrzymały status królewskiego zwierzęcia łownego (zarezerwowanego tylko dla elit), co jednak nie powstrzymało wyniszczających działań wobec tego gatunku. W efekcie obszary ich występowania stale się kurczyły, a eksterminacja gatunku objęła wszystkie nizinne części kraju (ostoję sudecką, karkonoską, świętokrzyską i białowieską, gdzie ostatni niedźwiedź został ustrzelony około 1870 roku).
Po II Wojnie Światowej na terenie Polski niedźwiedzie zajmowały jedynie nieliczne obszary w Tatrach. W 1953 roku jako pierwsze z naszych drapieżników uzyskały status gatunku ściśle chronionego. Taka pozycja nadal nie zapewnia im jednak bezpieczeństwa i możliwości normalnego bytowania. Do prawidłowego funkcjonowania gatunek ten potrzebuje rozległych terenów zasobnych w pożywienie. W okresie zimowym nie obejdą się bez obszaru, który umożliwia spokojne gawrowanie. Fragmentaryzacja siedlisk leśnych nie pozwala niedźwiedziom na zaspokajanie tych podstawowych potrzeb. Ponadto zwierzęta te padają często ofiarą polowań i kłusownictwa, przez co ich niewielka populacja dramatycznie się zmniejsza.
Razem pomóżmy niedźwiedziom przetrwać
WWF Polska aktywnie wspiera polskie niedźwiedzie, aby umożliwić przetrwanie ich gatunku. Przyczyniamy się do ochrony naturalnych terytoriów tych drapieżników. Szczególną uwagę przykładamy do zapewnienia im należnego spokoju w czasie zimowego snu. W tym celu rejestrujemy miejsca gawrowania i zgłaszamy je do prawnej ochrony. Ponadto przy pomocy analiz genetycznych dokonaliśmy pierwszej w Polsce oceny liczebności i ustalenia nowego zasięgu występowania niedźwiedzi w ostoi bieszczadzkiej – kluczowego terenu dla wschodnio-karpackiej populacji.
Bardzo ważnym obszarem naszych działań jest również zapobieganie powstawaniu sytuacji konfliktowych z udziałem niedźwiedzi. Wśród zadań realizowanych przez Fundację WWF należy wymienić m.in. zabezpieczanie pasiek przy pomocy pastuchów elektrycznych i przekazywanie pszczelarzom zestawów tych urządzeń (dotychczas ok. 70 sztuk). Aby zapobiegać kontaktom z turystami rozlokowaliśmy w miejscach najczęściej uczęszczanych 50 specjalnych „niedźwiedzio-odpornych” pojemników na śmieci. Trzeba bowiem uświadomić sobie, że kierowane głodem osobniki nie są w stanie sprzeciwić się instynktowi poszukiwania pokarmu, przez co wchodzą w interakcję z człowiekiem, co może być dramatyczne w skutkach. Obecnie we współpracy z partnerami pracujemy nad „mapą potencjalnych konfliktów” z udziałem niedźwiedzi, która pozwoli podejmować dalsze działania profilaktyczne. Stale prowadzimy też akcje symbolicznej adopcji tych zwierząt, które umożliwiają gromadzenie funduszy na ich aktywne wspieranie.
