Duch leśnych ostępów, czyli największy europejski kot zamieszkuje jedynie najdziksze zakątki naszego kraju. Jeden z największych drapieżników w Europie otarł się o granicę wyginięcia i wciąż pozostaje krytycznie zagrożony w niektórych obszarach.
Ryś euroazjatycki – jak sama nazwa wskazuje – zamieszkuje nie tylko kontynent europejski, ale także azjatycką część Rosji i Mongolię oraz kraje Bliskiego Wschodu. W samej Europie rysie można spotkać w Karpatach, Polsce, Rosji, Skandynawii i na Białorusi.
Tylko nieliczne regiony Polski mogą poszczycić się obecnością rysia. Te niezwykle ulotne dzikie koty żyją w 2 regionach: w górach i na pogórzu – rysie karpackie oraz tzw. rysie nizinne w północno-wschodniej części kraju (Puszcza Białowieska, P. Knyszyńska, P. Augustowska, Mazury). W Polsce Północno-wschodniej rysi zostało już niezwykle mało. Przeprowadzone w 2015 r. tropienia wykazały, że może ich być niewiele więcej niż 40 osobników.
Populację rysia nizinnego szacuje się na zaledwie 40 osobników.
Dorosłe rysie to samotniki, które łączą się w pary jedynie na czas godów, przypadających głównie w marcu. Młode rysie rodzą się w maju lub czerwcu i pozostają z matką aż do następnych godów, gdy w pełni się usamodzielnią. Obserwowane w przyrodzie grupy rysi, to tzw. grupy rodzinne – samica z jednym, dwoma, a niekiedy nawet z trzema młodymi.
Rysie zajmują zazwyczaj rozległe terytorium, którego wielkość zależy od bogactwa w pokarm, a w przypadku samców również od obecności samic. W naszej szerokości geograficznej pokarm rysia stanowią głównie sarny, a także większe ssaki kopytne – jelenie, młodociane łosie i dziki. Ważnym uzupełnieniem diety rysia są też mniejsze ssaki – zające, gryzonie (bobry, myszy) oraz ptaki.
Czemu są zagrożone?
Rysie są wymagającym gatunkiem – potrzebują rozległych i trudnodostępnych obszarów leśnych, gdzie odnajdą „święty spokój” – jako, że tak jak u większości kotów znaczną część doby zajmuje im odpoczynek. Zapewne z tych powodów rysie występują jedynie na obszarze ok. 12 % polskich lasów.
Rysie występują jedynie na obszarze ok. 12 % polskich lasów.
Liczba rysi w Europie gwałtownie spadła w pierwszej połowie XX wieku. Był to rezultat niszczenia lasów, który stanowią dom tych drapieżników oraz miejsce zdobywania pokarmu. Coraz gęstsza sieć dróg przecinających lasy i rosnąca presja ze strony człowieka powodują, że rysiom żyje się coraz trudniej, a ich spokój jest permanentnie zakłócany. Obecnie naukowcy mówią o ok. 110 osobnikach zamieszkujących polskie tereny, w tym niespełna 40 w Polsce północno-wschodniej. To za mało, aby ryś nizinny mógł przetrwać w naszym kraju bez pomocy człowieka.
Co my robimy?
WWF Polska już od 2007 roku zaangażowana jest w ochronę nizinnej populacji rysi. Pierwotnie projekt skupiał się na reintrodukcji rysi na Pojezierzu Mazurskim.
Wprowadzamy rysie do natury metodą „born to be free”. Rysie urodzone w wolierze ulokowanej w lesie, już od pierwszych tygodni życia mogą poznawać dziką przyrodę i uczyć się życia na wolności, jednocześnie nie tracąc kontaktu z matką.
Obecnie wykorzystywane są 3 woliery na terenie Puszczy Piskiej. Do tej pory WWF Polska przyczyniło się do reintrodukcji ponad 26 rysi w lasach północno-wschodniej Polski. Z rysi wypuszczonych do przyrody w ramach metody „born to be free” 20 osobników przeżyło co najmniej do ukończenia 1 roku życia.
Oprócz zaangażowania w projekty reintrodukcji i monitoringu rysi w Polsce północno-wschodniej, WWF Polska od 2018 roku wspiera także projekt „Powrotu rysia do Polski północno-zachodniej”. W ramach tego projektu wypuszczane są do natury rysie dorosłe pochodzące z ogrodów zoologicznych lub młode rysie urodzone w niewoli. W jednej i drugiej metodzie rysie spędzają pewien czas w wolierze adaptacyjnej. Działania wspierane przez WWF Polska są realizowane przez ZTP (Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze) we współpracy naukowej z Instytutem Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk, a w zakresie edukacji i informacji społecznej z Ośrodkiem Kultury w Mirosławcu. W ramach tego projektu udało się już wypuścić na wolność 69 rysi!
W ramach aktywnych programów ochrony rysia WWF Polska finansuje szereg działań. Są to m.in.
- prowadzenie reintrodukcji różnymi metodami, w tym odłowy zwierząt i ich transport w odpowiednie miejsca, stała opieka weterynaryjna, budowa wolier i zagród dla rysi
- prowadzenie monitoringu i ocena stanu zachowania populacji poprzez zastosowanie foto-pułapek, tropienia zimowe, obroży telemetrycznych, prowadzenie analiz genetycznych rysi
- zapewnienie odpowiedniej bazy pokarmowej dla rysi
- ograniczenie śmiertelności poprzez ustawianie tablic ostrzegawczych przy drogach w rejonie bytowania rysi
- zaangażowanie ekspertów, którzy poza pracą w terenie i merytorycznym wsparciem tworzą opracowania naukowe
- działania edukacyjne poprzez akcje społeczne
