Ciągnie człowieka do lasu. Natura a pandemia koronawirusa

Epidemia koronawirusa odcięła nas od przyrody, w pierwszy kwietniowy weekend zamiast cieszyć się wiosennym słońcem i obrazem budzącej się do życia natury byliśmy zamknięci w domach i mieszkaniach. By wyegzekwować zakaz opuszczania miejsca zamieszkania wprowadzono wysokie mandaty, zmobilizowano dodatkowe siły policji i zamknięto już nie tylko parki, skwery i tereny zielone, ale od tego weekendu także lasy i parki narodowe. Zamykając się w domach ograniczyliśmy ryzyko rozprzestrzeniania się wirusa, ale na dłuższą metę to właśnie od możliwości kontaktu z przyrodą będzie zależeć to jak szybko, jako społeczeństwo, wrócimy do zdrowia fizycznego i psychicznego.

Przyroda uzdrawia

Nie bez powodu właśnie w czasie epidemii, kiedy mamy obawy o zdrowie, życie i pracę uciekaliśmy do lasu. Nawet jeśli nie czytaliśmy badań to czujemy, że spędzając czas na spacerze w lesie wzmacniamy nasz układ odpornościowy, a to on ostatecznie zdecyduje czy zakazimy się wirusem lub jak przejdziemy chorobę. Mówiąc krótko, uciekamy do lasu żeby się … ratować. Jakby nie patrzeć działamy racjonalnie. Badania wskazują jasno, że aktywne spędzanie czasu w otoczeniu przyrody, nawet już tej miejskiej, redukuje stres, którego nikomu z nas obecnie nie brakuje, pomaga pozbyć się zmęczenia, a przez to wspomaga działanie układu odpornościowego, reguluje tętno i ciśnienie krwi, sprzyja walce z nadwagą czy cukrzycą typu B¹. Po spacerze po prostu czujemy się lepiej psychicznie i fizycznie.

Leki z natury

Przyroda leczy nas też w bardziej dosłownym sensie dając nam … leki. To ważne właśnie teraz, gdy naukowcy walczą z czasem opracowując lek i szczepionkę na koronawirusa. Aż trzy czwarte światowej populacji polega na tradycyjnych naturalnych środkach leczniczych, a około połowa leków syntetycznych jest pochodzenia naturalnego. Spośród wszystkich dostępnych na rynku leków na raka, 42% to substancje naturalne, a 34% półnaturalne². Niestety przeprowadzone w ostatnim czasie badania wykazują, że setki gatunków roślin leczniczych, których naturalne substancje chemiczne stanowią bazę ponad 50% wszystkich leków na receptę, jest zagrożonych wyginięciem³. Stąd prosty wniosek im większa różnorodność biologiczna naszej planety tym większe szanse na odkrycie kolejnych substancji, które pozwolą nam walczyć z trapiącymi ludzkość chorobami. 

Policzalne korzyści

Rozłóżmy zatem na części składowe to co daje nam przyroda. W ekologii nazywamy to usługami ekosystemowymi. Możemy je podzielić na cztery kategorie: usługi produkcyjne (m.in. woda, żywność, surowce), regulujące  (np. regulacja klimatu, jakości powietrza, retencja wody i przeciwdziałanie suszy), usługi przestrzeni życiowej (siedliska, różnorodność biologiczna) oraz usługi kulturowe (rekreacja, turystyka, wpływ na sztukę, doświadczenia duchowe). Według Living Planet Report z 2018 roku były one rocznie warte 125 bilionów dolarów⁴, czyli ponad sześć razy więcej niż w tym samym roku największa gospodarka świata - Stany Zjednoczone. Dla Polski wartość usług po cenach 2018 roku wynosi około 120 mld zł⁵. Od tych usług jesteśmy zależni, choć zaczynamy je zauważać kiedy odczuwamy ich brak np. doświadczając suszy - brakuje wody (usługa produkcyjne), chorujemy na płuca, bo przyroda nie nadąża z oczyszczaniem powietrza ze smogu (usługa regulująca), czy tak jak obecnie cierpimy na brak kontaktu z naturą (usługa przestrzeni życiowej i usługa rekreacyjna). Do tych kategorii można dodać jeszcze jedną kategorię usług - usługi w zakresie zdrowia psychicznego. Pilotażowe badania naukowców z Griffith University w Australii mówią, że są one warte 4% całości usług ekosystemowych⁶. Choć, jak podkreślają sami naukowcy, to pierwsze, jeszcze nie precyzyjne szacunki, to dają obraz tego jak ważna dla naszego zdrowia jest przyroda. 

Parki narodowe na nas zaczekają

Wraz z wejściem zakazu wstępu do lasu (od 4 -19 kwietnia 2020), zostały też zamknięte dla odwiedzających wszystkie parki narodowe. Niektóre jednak nie czekały do tego momentu i ograniczenia w dostępie do najpopularniejszych atrakcji wprowadziły tuż po ogłoszeniu pandemii. Zrobiły to z powodu masowego najazdu turystów. I choć znowu, wprowadzenie ograniczeń jest konieczne z punktu widzenia walki z pandemią, to szukanie wytchnienia w najcenniejszych przyrodniczo miejscach Polski było racjonalne. O ile bowiem przyroda koi i leczy, ta najcenniejsza koi i leczy bardziej⁷. Według badań naukowców z Australii, choć zarówno wizyty na obszarach zielonych jak i w parkach narodowych podnoszą poziom ogólnego zadowolenia z życia, to w przypadku parków narodowych wynik ten jest nawet kilkukrotnie wyższy⁸. Czyli pozytywny efekt na zdrowie nie słabnie z kolejnymi wizytami, a wręcz się kumuluje. 

Polska na końcu listy...

W naszym wspólnym interesie jest więc chronić najcenniejsze miejsca przyrodnicze w Polsce. Tylko 1,1% kraju jest objęte parkami narodowymi, przy średniej unijnej na poziomie 3,4%. Daje nam to dopiero 26. miejsce w Europie. Tylko 27 % chronionych w Polsce siedlisk przyrodniczych zachowało właściwy dla nich stan, stan reszty jest niezadowalający bądź zły⁹. Jak mówi Tomasz Pezold- Knežević, ekspert ds. obszarów chronionych WWF Polska: „Jeszcze ciągle mamy dużo cennych przyrodniczo obszarów, ale z każdym rokiem mniej. W kształtowaniu polityki zarządzania przestrzenią i gospodarowania zasobami przyrodniczymi, włączając w to gospodarkę leśną, powinniśmy w dużo większym stopniu brać pod uwagę usługi ekosystemowe, w tym w szczególności pozaprodukcyjne funkcje lasów. W przeciwnym razie w obliczu postępujących zmian klimatu, będziemy coraz częściej mieć do czynienia z bardzo negatywnymi skutkami nie tylko dla różnorodności biologicznej ale również dla gospodarki i zdrowia społeczeństwa”.  

Natura dla wszystkich

Jest jeszcze jeden powód dla którego powinniśmy tworzyć parki narodowe - są otwarte dla wszystkich więc ich pozytywne działanie przekłada się na całe społeczeństwo. Alternatywą jest to co już obserwujemy, prywatyzacja najpiękniejszych obszarów przyrody, a tym samym wyjęcie ich spod ochrony. Efekty? zamiast chronić przyrodę unikatowej krainy 1000 jezior, tworząc w jej części Mazurski Park Narodowy, mamy drogę ekspresową S16 przez wyjątkowo cenne przyrodniczo tereny i ostoje zwierzyny oraz zawłaszczanie najpiękniejszych i najbardziej wartościowych miejsc. W efekcie w wielu miejscach Mazur nie mamy dojścia do jezior, zwierzęta straciły korytarze ekologiczne, a swoje zdrowie leczą przyrodą,  tylko nieliczni. Podobnie jest na Pogórzu Przemyskim. Zamiast służyć wszystkim obywatelom, którzy mogą obserwować procesy naturalne w pozostałościach Puszczy Karpackiej jest ona poddana wycince i sukcesywnie traci swoje wartości. 

Badania wskazują, że marka parku narodowego tworzy potencjał do dodatkowego rozwoju społeczno-gospodarczego¹⁰. W efekcie tworzenia parków narodowych dochody mieszkańców nie spadają, a mają szansę urosnąć. Po zakończeniu epidemii zadbajmy więc o najcenniejsze przyrodniczo miejsca w kraju. Będziemy nie tylko bogatsi, ale i zdrowsi.

#Zostańmywdomu

To już pewne, że rosnący, negatywny wpływ na ekosystem jaki wywiera człowiek (zabraliśmy lub przekształciliśmy już 75% obszarów ziemskich planety), w połączeniu ze zmianą klimatu, osłabia naturalne ekosystemy i sprzyja rozprzestrzenianiu się groźnych dla człowieka patogenów, takich jak koronawirusy¹¹. Skuteczną bronią jest ochrona przyrody i odtworzenie zniszczonych siedlisk przyrodniczych. 

Czasami żeby coś docenić trzeba spojrzeć na to z dystansu. Teraz jest czas by z dystansem spojrzeć na przyrodę i na to co nam daje. Obejrzeć film przyrodniczy, przeczytać artykuł, przemyśleć naszą relację ze środowiskiem. To też ma ogromną wartość. Według badań BBC i Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley, połączenie z naturą nawet przez ekran, poprawia nasze skupienie, zdolności poznawcze i umiejętności pracy zespołowej, zwiększa też nasze poczucie szczęścia, zmniejsza stres i niepokój. Dzięki emocjom wywoływanym przez filmy przyrodnicze jesteśmy wręcz skłonni do  bardziej empatycznych zachowań!¹².  Jak zauważył dr Jean-Baptiste Gouyon z University College London, 88% z przepytanych przez niego klientów supermarketów, po obejrzeniu przez nich „Błękitnej Planety II", zmieniło swoje zachowanie na lepsze¹³. A zatem do dzieła, polecamy m.in. serial „Nasza planeta” produkcji Netflixa we współpracy z WWF. Natura od nas na chwilę odetchnie, a my #zostajemywdomu.

 

Przypisy:
1. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/321971/Urban-green-spaces-and-health-review-evidence.pdf?ua=1&fbclid=IwAR0B96L4I4IQMqhCdY0ZKOTv_iwEXou7mIgQ_EXuOLU1KQ1CIrwsnPfHQmg
2. https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/pdf/teeb_report_pl.pdf
3. https://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/pdf/teeb_report_pl.pdf
4. https://wwf.panda.org/knowledge_hub/all_publications/living_planet_report_2018/
5. https://ekopatrioci.pl/wp-content/uploads/2019/04/2050_Polska_dla_pokolen.pdf
6. https://www.nature.com/articles/s41467-019-12631-6?fbclid=IwAR0Qd4BH33HyAMkhTfBS_kIfjakuYA9YvMSX7j67u2r3Cx4XfFw0sH72k7c
7. https://www.nature.com/articles/s41467-019-12631-6?fbclid=IwAR0Qd4BH33HyAMkhTfBS_kIfjakuYA9YvMSX7j67u2r3Cx4XfFw0sH72k7c
8. https://www.nature.com/articles/s41467-019-12631-6?fbclid=IwAR0Qd4BH33HyAMkhTfBS_kIfjakuYA9YvMSX7j67u2r3Cx4XfFw0sH72k7c
9. https://ekopatrioci.pl/wp-content/uploads/2019/04/2050_Polska_dla_pokolen.pdf
10. https://ekopatrioci.pl/wp-content/uploads/2019/04/2050_Polska_dla_pokolen.pdf
11. „Ecosystem destruction and rise of the pandemics. Protect human health by preserving biodiversity”, WWF Italy, 2020
12. https://www.bbc.co.uk/mediacentre/worldwide/2017/rhp?fbclid=IwAR0Bu0LLQq88b4EJm8AqFZCE6PTFMt6e_OQjBQgIdbkOkQb5tifbAsoXWxU strona z dnia 6.04 2020 roku https://www.iflscience.com/health-and-medicine/watching-nature-documentaries-makes-us-ridiculously-happy-/?fbclid=IwAR3hDnXo3CzQUNt_yL3S4CkEcufBYsKAHnp760y0C4RLEL2DRGSkiubsWfg  strona z dnia 6.04 2020 roku
13. https://www.euronews.com/living/2020/02/29/do-environmental-documentaries-actually-have-an-impact-on-people-s-bad-habits?fbclid=IwAR3j4LExQsRHFmMzoc17JE6MmW0hgMkOZ0FNDI_6rlrOBWO2SVF0M5gcD6s strona z dnia 6.04.2020 roku