Transformacja województwa śląskiego, rozumiana jako zmiana jego profilu gospodarczego, trwa już 30 lat. Obecny moment można nazwać jej punktem zwrotnym. Przyspieszenie procesu odchodzenia od paliw kopalnych i rozwój technologii zeroemisyjnych wywierają presję na rynek pracy i ekonomikę regionu. Jak utrzymać konkurencyjność Śląska, a nawet ją zwiększyć?  

Ile nowych miejsc pracy i które są szansą dla górników 

Jak wynika z najnowszego raportu IBS, przygotowanego na zlecenie WWF Polska „Kierunki Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji i Rozwoju dla Województwa Śląskiego”, w horyzoncie 2030 roku rekwalifikacji lub działań osłonowych będzie wymagać nawet 13 tys. osób zatrudnionych w górnictwie. W grupie firm bezpośrednio zależnych od górnictwa węgla kamiennego (policzeni zostali bezpośredni dostawcy) zwolnienia mogą objąć kolejne 15–18 tys. osób w związku ze zredukowanym popytem na ich usługi. Badacze postanowili sprawdzić jakie branże będą w stanie przyjąć osoby odchodzące z tych obszarów i w które w związku z tym należy inwestować.  

Wśród działalności alternatywnych, które w szczególności warto rozwijać w województwie śląskim w zastępstwie górniczych miejsc pracy wskazano budownictwo, przemysł przetwórczy, energetykę, logistykę oraz rekultywację. Branże te zapewniają relatywnie dobre płace, są zbliżone specyfiką umiejętności i kompetencji do górnictwa oraz wpisują się w specjalizacje regionalne województwa śląskiego. Działalności te dodatkowo odpowiadają na potrzebę zagospodarowania terenów pogórniczych. Wyzwaniem będzie też zapewnienie perspektyw zatrudnienia poza górnictwem młodym pracownikom. Szczególnego wsparcia wymagać będą zwłaszcza młodzi gór nicy dołowi, w wieku nie przekraczającym 35 lat. Obok tej grupy należy uwzględnić pracowników kopalni prywatnych oraz tzw.  „powierzchni”. Warunkiem koniecznym sprawiedliwej transformacji jest opracowanie atrakcyjnych narzędzi wsparcia dla wszystkich, uwzględniając ich indywidualne preferencje i predyspozycje. Z raportu można dowiedzą się o ile tysięcy miejsc pracy region jest w stanie wygenerować w każdej z tych gałęzi. Łącznie, tylko do 2030 roku w województwie śląskim istnieje możliwość stworzenie nawet nawet 75-85 tysięcy nowych miejsc pracy w wymienionych branżach. Jest to poważna odpowiedź na pojawiające się obecnie pytania o przyszłość mieszkańców i przedsiębiorców ze Śląska. 

Samorząd gwarantem sprawiedliwej transformacji 

Programowanie nowej unijnej perspektywy, w tym Funduszu Sprawiedliwej Transformacji, ma zakończyć się w tym roku. Wskazujemy, że to region, rozumiany jako samorząd regionalny powinien odgrywać wiodącą rolę w opracowaniu i wdrażaniu tego Funduszu, a także mieć większy wpływ na inne programy inwestycyjne oraz działania instytucji zależnych od administracji rządowej. Równolegle region powinien rozwijać własne instrumenty rozwoju z wykorzystaniem spółek samorządowych takich jak Śląski Fundusz Rozwoju, Fundusz Górnośląski oraz innych, powiązanych instytucji. W celu zapewnienia komplementarności inwestycji samorząd regionalny powinien również monitorować i konsultować powstające dokumenty rozwojowe gmin górniczych, z których większość straci aktualność pod koniec 2021 roku. Uważamy także, że samorząd powinien powołać również koordynatorów podregionalnych w komórce ds. transformacji, którzy zajmowaliby się komunikacją z interesariuszami, koordynacją i nadzorem zgłaszanych projektów, a także wsparciem mechanizmów partycypacji w gminach górniczych tak, aby transformacja była procesem inkluzywnym i włączającym wszystkie grupy społeczne. 

Sektor okołogórniczy też musi być objęty wsparciem

Według szacunków płynących z raportu każde miejsce pracy w górnictwie generuje bezpośrednio (mowa tu o dostawcach dla górnictwa) 1,2-1,4 etatu w innych branżach – głównie maszynowej, energetyce i transporcie. Zdecydowana większość tych miejsc pracy znajduje się w woj. śląskim. Podczas wcześniejszych etapów restrukturyzacji górnictwa firmy okołogórnicze i ich pracownicy w pierwszej kolejności odczuwali skutki tego procesu, dlatego w obecnie trwającym procesie należy o nich zadbać zapewniając wsparcie finansowe i doradcze ze strony władz rządowych i regionalnych. Należy przyspieszyć ten proces instrumentami dywersyfikacji działalności biznesowej. Takim rozwiązaniem mogą być́ granty lub atrakcyjne pożyczki przemysłowe obejmujące środki na inwestycje, prace badawczo-rozwojowe, eksport oraz szkolenia dla pracowników.

O projekcie 

Raport „Kierunki Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji i Rozwoju dla Województwa Śląskiego” został opracowany dla Fundacji WWF Polska w ramach projektu „Regiony i gminy na rzecz sprawiedliwej transformacji” w ramach Europejskiej Inicjatywy na rzecz Ochrony Klimatu (EUKI) Niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych (BMU).