Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) – propozycja WWF Polska na naszą niepodległość klimatyczną
Klimatyczny Dzień Niepodległości
11 listopada obchodzimy rocznicę odzyskania niepodległości, której wywalczenie zajęło naszym przodkom ponad sto lat. Z historii Święta Niepodległości możemy wynieść lekcję o tym, jak determinacja pokoleń patriotów i patriotek pozwoliła osiągnąć daleki i niepewny cel. Jak współpraca różnych grup, często niezgadzających się co do fundamentalnych problemów, pomogła w realizacji zadania bliskiego sercu wszystkim. Wreszcie lekcję o tym, jak uczciwość zwycięża nad partykularyzmem, a hart ducha, oddanie i miłość do Ojczyzny – przymioty ojców założycieli Rzeczpospolitej oraz każdego patrioty i każdej patriotki – pozwoliły dokonać rzeczy, które jeszcze niedawno wydawały się niemożliwe.
Dziś stajemy przed wyzwaniem na kolejne stulecie. Wyzwaniem, które być może różne w skali i charakterze, wymaga od nas przyjęcia tych samych patriotycznych postaw. Wyzwaniem tym jest ochrona Polski przed katastrofą klimatyczną. Miłość do Ojczyzny to także miłość do jej bogatej i pięknej przyrody oraz troska o następne pokolenia, dla których zmiana klimatu stanowi bezwzględne zagrożenie.
Przeciwdziałanie temu zagrożeniu oznacza dla nas redukcję naszych emisji netto do zera – na co mamy mniej niż trzydzieści lat. Dlaczego tylko tyle? Zgodnie z danymi naukowymi najpóźniej do 2050 roku musimy osiągnąć neutralność klimatyczną, czyli równowagę pomiędzy emisjami a pochłanianiem emisji. To wyzwanie dotyczy nie tylko Polski – jedynie neutralność klimatyczna w skali globalnej pozwoli zatrzymać katastrofę klimatyczną i zapewni nam przetrwanie w drugiej połowie XXI wieku.
Po pandemii COVID-19 przyjdzie czas na odbudowę gospodarki. Najskuteczniejszym narzędziem do realizacji tego zadania będzie dobrze wykorzystany Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). KPO jest odpowiedzią każdego z krajów członkowskich na wykorzystanie środków unijnych (wartych łącznie 750 miliardów euro(1)!) do odbudowy gospodarki po pandemii. To pożyczka na inwestycje, które muszą się spłacić dając impuls rozwojowy. To nie fundusze strukturalne, które przeznaczone były na wyrównywanie poziomu rozwoju i życia w poszczególnych krajach. Dzięki tym środkom finansowym mamy szansę wzmocnić naszą gospodarkę i uodpornić ją na przyszłe wstrząsy, takie jak pandemie i zmiana klimatu. To również szansa na poprawę globalnej konkurencyjności naszych przedsiębiorstw. Szansa na poprawę innowacyjności i obniżenie śladu węglowego produktów i usług z Polski. Nie zmarnujmy jej!
Cztery wartości, które pozwolą nie zmarnować szansy
Zbudowanie KPO odpowiadającego na nasze rozwojowe potrzeby musimy oprzeć na czterech wartościach. Pierwszą z nich jest odwaga, potrzebna by przygotować projekty ambitne, racjonalne i elastyczne, odporne na wstrząsy i zmiany. Ambicja, która oznacza tworzenie nowych modeli biznesowych, nowych sposobów zaspokajania potrzeb społecznych, zamiast uporczywego trwania przy dotychczasowych. Racjonalność, rozumiana jako rachunek ekonomiczno-społeczno-środowiskowy każdego projektu, gdzie wszystkie te trzy kryteria są równoważne. Elastyczność oznaczająca konieczność i możliwość adaptacji.
Drugą jest współpraca. Projekty powinny być złożone, zawierając zarówno rozwiązania techniczne, środowiskowe, społeczne jak i ekonomiczne. Muszą brać pod uwagę globalne trendy, ale także uwzględniać lokalne uwarunkowań. Takie projekty nie powstaną w zamkniętych gabinetach urzędników administracji publicznej. Potrzeba tu umiejętności, wiedzy i doświadczenia przedstawicieli i przedstawicielek różnych grup zawodowych. Dlatego konieczne jest włączenie szerokiego grona interesariuszy ze świata biznesu, instytucji publicznych i organizacji społecznych.
Trzecią jest szacunek: dla ludzi, środowiska i zasobów naturalnych. Projekty muszą brać pod uwagę motywacje oraz know-how lokalnej społeczności – przyszłych pracowników i odbiorców danego rozwiązania. Muszą tworzyć warunki do pracy i życia w zdrowym środowisku naturalnym, które będzie w stanie wspierać ochronę dobytku i infrastruktury publicznej, zapewniać podstawowe zasoby takie jak czysta woda i powietrze, możliwość odpoczynku i relaksu. Muszą być oparte o racjonalne i oszczędne gospodarowanie zasobami naturalnymi, odzyskiwanie i ponowne używanie środków produkcji i surowców, oraz drastyczne ograniczenie wytwarzania odpadów.
Ostatnią, ale wcale nie mniej ważną wartością jest uczciwość. Proces tworzenia zasad i kryteriów KPO musi być przejrzysty i otwarty, a decyzje co do wyboru projektów oparte o jasne kryteria oceny. Oznacza to wykorzystanie przy ich planowaniu najnowszych osiągnięć wiedzy i rzetelnych danych naukowych oraz brania pod uwagę globalnych trendów, oraz koncentrację na jedynym celu istnienia każdego przedsięwzięcia gospodarczego – przetrwaniu (a nie zysku).
Przykładowe pomysły
Poniżej prezentujemy przykładowe pomysły, powstałe na bazie idei zrodzonych m.in. w grupie ponad 100 praktyków i ekspertów, którzy współtworzyli z nami raport o neutralności klimatycznej Polski „Zeroemisyjna Polska 2050”. Chcielibyśmy, aby te pomysły znalazły się w KPO. Mamy nadzieję, że staną się inspiracją dla dobrych projektów dla Polski i świata(2).
Organizacja systemu zarządzania KPO
Powyższe założenia i przykładowe pomysły pokazują, że KPO nie jest typowym funduszem strukturalnym. Projekty muszą być kompleksowe i w sposób kompleksowy rozwiązywać problemy lokalne i regionalne. Nie jest zatem możliwe podejście do konstruowania i rozliczania KPO jak programów operacyjnych w funduszach strukturalnych. Dzielenie przykładowych projektów na tradycyjne programy takie jak infrastruktura, cyfryzacja czy kompetencje miękkie przeczyłoby logice projektów i skomplikowało ich prowadzenie. Dlatego proponujemy nowe podejście, odpowiadające na potrzeby programu:
-
Centralnie wyznaczone cele, wynikające z celów Europejskiego Funduszu Odbudowy, powinny zostać uzgodnione wspólnie w szerokim gremium interesariuszy. Powinny one koncentrować się wokół trzech równoważnych priorytetów: 1) tworzeniu trwałego przedsięwzięcia ORAZ 2) kontrybuowania do celu neutralności klimatycznej i cyfryzacji ORAZ 3) partycypacji wielu podmiotów i interesariuszy.
-
Regionalne tworzenie projektów (wg powyższych kryteriów, nabór projektów prowadzony przez urzędy marszałkowskie).
-
Na poziomie centralnym powinna nastąpić dekompozycja projektów na cele Planu odbudowy dla Europy, takie jak redukcja emisji, tworzenie trwałych miejsc pracy, podnoszenie kompetencji cyfrowych itp.
Należy pamiętać, że Krajowy Program Odbudowy to nie fundusze strukturalne – to pożyczka zaciągnięta przez Unię Europejską, którą kraje członkowskie będą spłacać proporcjonalnie do swojej zamożności. Tym samym zgłoszone projekty będą podlegać skrupulatnej analizie przez Komisję Europejską., a następnie zatwierdzane przez Radę Europejską na podstawie pozytywnej rekomendacji Komisji. Czas na zgłoszenie dobrych projektów mamy do połowy kwietnia 2021. To bardzo niewiele czasu. Lepiej uruchomić odważny, oparty o współpracę, szanujący ustanowione priorytety i uczciwy proces ich tworzenia i zbierania.
Autorzy:
Mirosław Proppé
Prezes Fundacji WWF Polska
Oskar Kulik
Specjalista ds. polityki energetyczno-klimatycznej w Fundacji WWF Polska
Przypisy:
1. https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-respon…
2. Żaden z nich nie jest związany z interesem Fundacji w inny sposób niż tylko w taki, że przyczynia się do realizacji misji naszej organizacji.
3. https://www.bgk.pl/files/public/Pliki/dla_mediow/Raport_z_badania_sektora_budowlanego.pdf, s. 10.
Szukaj
