Ukraina - ostatnie dziewicze stepy Europy

Ukraina wciąż zachowuje dziewicze stepy - ostatnie w Europie. Mają one niezwykłą wartość przyrodniczą i są schronieniem dla licznych gatunków dzikich zwierząt. Niestety szybko znikają, bo są bogate w cenny dla rolnictwa czarnoziem. Przed wojną ich ochrona była dla kraju priorytetem, gdy Ukraina odeprze wroga, a ludzie będą bezpieczni warto do nich wrócić. 
 

Czarnoziem żywi ludzi i zwierzęta

Flaga Ukrainy symbolizuje pokój (niebieski od nieba) i bogactwo ziemi, która rodzi zboża (żółty). Pola zbóż po horyzont zdają się uzasadniać taką interpretację. W kraju naszego wschodniego sąsiada znajduje się jedna czwarta całego światowego czarnoziemu. To najcenniejszy dla gospodarki rolnej rodzaj gleby, obficie występujący na nizinach i stepach. To dlatego, od dziesięcioleci, dzikie stepy i ich fauna mają poważnego konkurenta - rolnictwo. Jest ono fundamentem Ukraińskiej gospodarki i ważnym elementem bezpieczeństwa żywnościowego Europy oraz świata. Ukraina to jeden z największych producentów żywności. Odpowiada za 17% światowego eksportu kukurydzy, 12% pszenicy i 30% nasion słonecznika. Uprawy m.in jęczmienia, rzepaku czy słonecznika (do produkcji oleju słonecznikowego) zaczęły więc stopniowo wypierać naturalne stepowe ekosystemy i ich mieszkańców. Rozwiązaniem musi być zatem zrównoważone rolnictwo. Tak jak ukraiński czarnoziem jest ważny dla bezpieczeństwa żywnościowego Europy, tak ukraińskie stepy dla europejskiej różnorodności biologicznej.

Tajemnice stepu

Pierwotnie niemal całe południe i centralna część Ukrainy, aż po Polesie na północy, było pokryte stepem. W krajobrazie dominowały trawy i niezliczone kwitnące zioła. Gdzieniegdzie znajdowały się lasy i tereny podmokłe. To jednak już historia. Dziś prawie cały region został przekształcony w grunty rolne lub lasy. To co pozostało to dom dla licznych gatunków roślin i zwierząt. Między innymi ostatnie w Ukrainie miejsce lęgowe rzadkiego orła stepowego, schronienie dla świstaków stepowych czy zagrożonego wyginięciem dropia wielkiego (najcięższy lądowy ptak Europy). Dropie są gatunkiem żyjącym na terenach otwartych, który występował także w Polsce. Niestety my już go straciliśmy. Ostatni drop w naszym kraju padł w 1989 roku*. W Ukrainie żyły też kiedyś suhaki zwane „antylopami z epoki lodowcowej” niestety zostało dla nich zbyt mało miejsca, aby mogły przetrwać. Dla wielu zwierząt ostatnie dzikie stepy to jedyne dogodne do życia miejsce po tym jak zabrano im inne tereny. To także bogactwo świata roślin. Około 1100 gatunków ukraińskich roślin zawiera czynne związki biologicznie o dużym potencjale zastosowania na przykład w farmacji - wiele z nich rośnie na stepach i dzikich łąkach. Ochrona nielicznych cennych ekosystemów, które przetrwały w stanie niezmienionym, to od lat priorytet dla różnych grup przyrodników w tym WWF.  

Sanktuaria magicznego stepu

Obecnie największe chronione obszary stepowe na Ukrainie znajdują się w Rezerwacie Biosfery Askania-Nova, znajdującym się w obwodzie chersońskim tuż nieopodal Krymu i Ukraińskim Rezerwacie Przyrody Stepów, w obwodzie donieckim. Obejmują one 11 000 hektarów. To obszar odpowiadający mniej więcej powierzchni Białowieskiego Parku Narodowego. W rezerwacie Askania-Nova znajdują się m.in. strusie, żubry, antylopy, dzikie konie, lamy, zebry i wiele gatunków ptaków.  Rezerwat składa się m.in. z zoo aklimatyzacyjnego i dziewiczego stepu (ostatniego takiego obszaru w Europie). Jego łączna powierzchnia to 825 km². Znajdujące się w nim tereny podmokłe i Wielka Depresja Chapli jest zarejestrowana na Międzynarodowej Liście Konwencji Ramsar. Przywieziono tu z różnych części świata ponad 200 gatunków roślin liściastych oraz iglastych i posadzono w ogrodzie dendrologicznym. Około 600 roślin (zarówno wieloletnich, jak i jednorocznych), zostało zachowanych w ich pierwotnej naturalnej formie.

Prehistoryczne dziedzictwo

Z kolei Ukraiński Rezerwat Przyrody Stepów to teren pierwotnie znajdujący się na rozległym suchym stepie, który rozciągał się od Morza Azowskiego i Morza Czarnego na około 500-700 km w głąb lądu na północ. Z biegiem czasu większość tego obszaru została przekształcona pod uprawę rolną i tylko kilka małych fragmentów pozostało w stanie naturalnym. Co ciekawe rezerwat ten jest podzielony na kilka części, z których każda reprezentuje nieco inny rodzaj typowej dla tego regionu stepowej przyrody m.in.: tzw. Kamienne groby - czyli naturalna formację piaskowca o wysokości 12 metrów. Znajdziemy tu 3000 prehistorycznych rysunków na zaledwie 3 hektarach powierzchni. Wapienne klify wzdłuż rzeki Doniec czy też step skalisty z kamienia (liczącego 560 milionów lat granitu). Ponadto niezliczone gatunki zwierząt i unikalnej roślinności łąkowej.

Wojna to głód i degradacja przyrody

Wojna na Ukrainie zagraża światowemu bezpieczeństwu żywnościowemu, już wiadomo, że z powodu wojny wstrzymano kilkadziesiąt procent przewidywanych dostaw pszenicy i kukurydzy, może też zniweczyć starania ochrony cennych ekosystemów. Teraz najważniejsi są ludzie, potem będzie odbudowa kraju. Stan w jakim wojenną pożogę przetrwa ukraiński step będzie miał kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa żywnościowego kraju i jego różnorodności biologicznej.

 

Źródła:

- USAID, UKRAINE FAA 119 BIODIVERSITY ANALYSIS Prepared by DevTech Systems (luty 2007)
* Smutna historia polskich dropi. [dostęp 2019-10-27].