Sprawiedliwa transformacja dzieje się już we Wschodniej Wielkopolsce

Na tle pozostałych regionów węglowych w Polsce, a nawet w całej UE, Wielkopolska Wschodnia prezentuje się nadzwyczaj ambitnie z planem odejścia od węgla do 2030 roku. Transformacja energetyczna i dekarbonizacja gospodarki w celu osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 roku wymaga jednak kompleksowych działań. Włączenie obywateli i społeczności lokalnych jest kluczowe dla powodzenia tego procesu i budowania akceptacji społecznej dla odejścia od węgla. Fundacja WWF Polska prezentuje rekomendacje jak przeprowadzić sprawiedliwą transformację i zapewnić jej finansowanie w nowym raporcie opracowanym przez Fundację Instrat.

Koniec odkrywek, początek nowego etapu 

Podregion Koniński (Wielkopolska Wschodnia) został wskazany przez Komisję Europejską jako jeden z regionów węglowych, który otrzyma wsparcie w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). To ogromna szansa dla całej Wielkopolski Wschodniej, będącej w dużo gorszej kondycji gospodarczej niż pozostała część województwa, szczególnie pod względem bezrobocia i poziomu wynagrodzeń. Największym pracodawcą i jednocześnie emitentem gazów cieplarnianych w regionie jest obecnie GK ZE PAK (Grupa Kapitałowa Zespół Elektrowni Pątnów Adamów Konin S.A.). W październiku 2020 r. ZE PAK opublikował nową strategię, diametralnie zmieniając kierunki swojego rozwoju. Zadeklarował m.in. porzucenie budowy nowych odkrywek węgla brunatnego i stopniowe zamykanie istniejących, i zamknięcie elektrowni węglowych do 2030 r. Jasno określona data odejścia od węgla jest spójna z zobowiązaniami UE i Polski powziętymi w Porozumieniu paryskim. Jednak odejście od węgla nie może odbyć się kosztem lokalnych społeczności. W celu lepszego opracowania skutecznych rozwiązań dla bezpiecznej przyszłości regionu i jego mieszkańców, Fundacja WWF Polska zleciła opracowanie szczegółowej diagnozy sytuacji pod kątem transformacji rynku pracy, suszy i stosunków hydrologiczych oraz zmiany miksu energetycznego do 2030 r. Na tej podstawie powstały dwa scenariusze struktury zatrudnienia i rekultywacji terenów, które znajdziemy w raporcie „Sprawiedliwa transformacja w Wielkopolsce Wschodniej – diagnoza i wytyczne”.

–  Wielkopolska Wschodnia ma szansę zdefiniować swoją nową tożsamość, tą po węglu. Zależy nam na wsparciu regionów i społeczności w tym procesie, dlatego zdecydowaliśmy się na publikację raportu, który kompleksowo diagnozuje wyzwania i wskazuje decydentom jakie inwestycje i zmiany w prawie są potrzebne, aby zapewnić bezpieczną przyszłość mieszkańcom –  mówi Marta Anczewska, specjalistka ds. Sprawiedliwej Transformacji, Koordynatorka projektu Regions beyond Coal w Polsce w Fundacji  WWF Polska. 

Współautor raportu, Michał Hetmański, prezes Fundacji Instrat mówi o wymiarze partycypacyjnym transformacji - Odejście od węgla jest w świetle unijnej polityki klimatycznej nieuchronne i należy się do niego kompleksowo przygotować. Ale ten proces przygotowania musi uwzględniać potrzeby wszystkich jego uczestników i dlatego otwarty format konsultacji społecznych w Wielkopolsce Wschodniej jest w skali ogólnopolskiej czymś do tej pory niespotykanym. Nawet największe możliwe środki z funduszy unijnych i krajowych na transformację nie zrekompensują braku sprawczości.

ZE PAK – główny aktor w regionie 

Tempo redukcji zatrudnienia w GK ZE PAK w wyniku ograniczania działalności kopalni i elektrowni węgla brunatnego będzie szybsze niż tempo naturalnego przechodzenia pracowników na emeryturę. Do zakończenia działalności opartej na eksploatacji węgla, czyli do roku 2030 r., uprawnienia emerytalne nabędzie zaledwie 55% pracowników koncernu. W związku z tym przed spółką i władzami podregionu stoi wyzwanie, co zrobić z pozostałym 45% ogółu zatrudnionych oraz jak zapewnić finansowanie i wdrożenie programów podnoszenia i zmiany kwalifikacji pracowników koncernu, ale także programów rekultywacji terenów poodkrywkowych. Autorzy raportu rekomendują, aby Fundusz Sprawiedliwej Transformacji wspierał w szczególności inwestycje skierowane na te wyzwania.

Impuls do przemian, czyli Fundusz Sprawiedliwej Transformacji  

Jak wynika z raportu, środki z FST powinny w szczególności wspierać transformację rynku pracy i priorytetyzować inwestycje wpisujące się w Europejski Zielony Ład, aby wykorzystać posiadane kompetencje pracowników oraz wykorzystać rosnące zapotrzebowanie na technologie i produkty w gospodarce niskoemisyjnej. Konieczne jest wykorzystanie potencjału zarówno publicznych, jak i prywatnych instytucji rynku pracy. Programy skierowane do pracowników ZE PAK powinny być w szczególności oparte o zakontraktowany rezultat – skuteczne zatrudnienie danego pracownika oraz utrzymanie go w danym miejscu pracy. Istotne wyzwanie stanowi dostosowanie umiejętności odchodzących pracowników związanych z sektorem węgla brunatnego tak, aby to oni mogli znaleźć zatrudnienie w nowo powstającej branży OZE. W przeciwnym wypadku wakaty będą zapełniane przez pracowników napływowych z innych części województwa wielkopolskiego, co będzie skutkowało sytuacją, w której mimo wzrostu liczby osób zatrudnionych przez lokalne firmy jednocześnie dojdzie do wzrostu bezrobocia. Łączny potencjał nowych miejsc pracy, które mogą zostać wygenerowane w wyniku inwestycji w sektorze energetycznym, w zależności od scenariusza, kształtuje się na poziomie od 12 tys. do 22 tys. miejsc pracy, jak oszacowali autorzy raportu.

Ochronić klimat, nie pozostawiając nikogo w tyle 

Jak wskazują eksperci Fundacji Instrat, potrzebne są dalsze analizy dot. kierunków wsparcia dla pracowników ZE PAK oraz potencjału kreacji nowych miejsc pracy w innych sektorach zielonej gospodarki tj. efektywność energetyczaj, łańcuch wartości OZE, w tym gospodarce wodorowej. Aby dobrze przygotować społeczności lokalne na transformację, która nastąpi w ciągu najbliższych 5-10 lat, konieczne jest też pogłębienie wiedzy i wytyczenie planu dot. rekultywacji terenów poodkrykowych, tak aby np. gminy mogły dostosować swoje inwestycje do nadchodzącego spadku dochodów podatkowych z kopalni.

Priorytetowe jest także przyspieszenie rekultywacji w kierunku wodnym istniejących odkrywek wodami Warty oraz odtworzenie zasobów wód podziemnych. Należy przy tym mieć na uwadze równoczesną rekultywację w kierunku wodnym wyrobisk w ramach KWB Bełchatów, która znajduje się również w zlewni Warty i będzie korzystać z zasobów tej rzeki. Równoległe odtworzenie przypowierzchniowego poziomu wodonośnego wymaga również działań sprzyjających spowolnieniu odpływu i zwiększeniu retencji wody w regionie. Jak wynika z raportu, wskazana jest także rekultywacja jak największej powierzchni gruntów pokopalnianych w kierunku leśnym, z wykorzystaniem rodzimych gatunków drzew oraz odtwarzanie zróżnicowanej rzeźby terenu. Należy dążyć też do przyspieszenia odbudowy gleby organicznej.

Wkład w opracowanie Terytorialnego Planu Sprawiedliwej Transformacji (TPST)

Autorzy raportu oddają go do dyskusji w momencie, kiedy w całym kraju regiony węglowe (władze regionalne - w Wielkopolsce Wschodniej - Agencja Rozwoju Regionalnego w Koninie) poddają pod konsultacje opracowane Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji. Polska Zielona Sieć opublikowała na swojej stronie internetowej pierwszą wersję projektu TPST przygotowanego przez ARR w Koninie. Uwagi do niego można wysyłać na adres mailowy transformacja@arrkonin.org.pl 

O projekcie 

Raport „Sprawiedliwa transformacja w Wielkopolsce Wschodniej – diagnoza i wytyczne” został opracowany dla Fundacji WWF Polska w ramach projektu „Regiony i gminy na rzecz sprawiedliwej transformacji” w ramach Europejskiej Inicjatywy na rzecz Ochrony Klimatu (EUKI) Niemieckiego Federalnego Ministerstwa Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych (BMU). 

 

Pełny raport

 

 

Streszczenie

 

Kontakt

Marta Anczewska - Specjalistka ds. Sprawiedliwej Transformacji | Fundacja WWF Polska
manczewska@wwf.pl, +48 605 058 293

Michał Hetmański - Prezes Zarządu | Fundacja Instrat
michal.hetmanski@instrat.pl, +48 513 748 019