Lasy powinny być zarządzane w sposób zrównoważony i można to osiągnąć poprzez certyfikację gospodarki leśnej. W ostatnim roku w Polsce gwałtownie zmniejszyła się powierzchnia lasów certyfikowanych w systemie FSC, jednak większość z nich nadal posiada certyfikat PEFC. Ale czy te dwa certyfikaty są sobie równoważne? I czy któryś jest lepszy? W naszej opinii wycofywanie się z certyfikacji FSC jest niepokojącym trendem i chcemy udowodnić, dlaczego to właśnie ten system certyfikacji jest najlepszy dla polskich lasów.
W dalszej części artykułu:
- FSC a PEFC – różnice
- Dlaczego standardy FSC najlepiej chronią polskie lasy
- Dlaczego certyfikat FSC jest bardziej przejrzysty niż PEFC
- PEFC a Lasy Państwowe
- Jak wyznacza się standardy FSC
- Certyfikacja a Puszcza Białowieska
Dla wszystkich z nas jest już oczywiste, że korzyści, jakie czerpiemy z lasów, to o wiele więcej niż drewno. Jednak i ono jest potrzebne, bo może być bardzo ekologicznym materiałem, który towarzyszy nam na co dzień. Znajdziemy je w kartkach ulubionej książki, kuchennym stole, przy którym pijemy poranną kawę, a także w przewiewnych wiskozowych koszulach, które nosimy latem. Tylko skąd czerpać wiedzę, że drewno pochodzi z odpowiedzialnych źródeł? I że las, w którym rosło, jest zarządzany w sposób racjonalny i zrównoważony, z dbałością o ludzi w nim pracujących, przyrodę i nasze dobro? Odpowiedź jest prosta:
Drewno powinno posiadać certyfikat FSC. Jest on wskazówką, że prowadzona gospodarka leśna dba o wartości przyrodnicze oraz prawa osób pracujących w lesie. W naszej opinii, spośród obecnie dostępnych standardów certyfikacji lasów, jest on zdecydowanie najlepszy i najbardziej wiarygodny. Powinniśmy dołożyć wszelkich starań, by polskie lasy były objęte właśnie certyfikacją FSC.
1. FSC a PEFC – różnice
Do niedawna większość lasów w Polsce była certyfikowana w dwóch systemach: FSC (Forest Stewardship Council) oraz PEFC (Program for the Endorsement of Forest Certification). Od końca 2022 r. ma miejsce wyraźny trend: liczne regionalne dyrekcje Lasów Państwowych rezygnują z certyfikacji FSC, a w oficjalnych komunikatach regionalnych dyrekcji, jak i Ministerstwa Klimatu i Środowiska, używany jest argument o równorzędności systemów FSC i PEFC. Słyszymy opinie o tym, że certyfikacja lasów w systemie FSC i PEFC jest podobna, że są to zamienniki. Naszym zdaniem zdecydowanie tak nie jest. W poniższym tekście pokazujemy, że FSC i PEFC to bardzo odmienne systemy certyfikacji.
Prezentujemy poniżej naszą opinię na temat dwóch systemów certyfikacji, bazując w dużej mierze na analizie działania obu systemów. Na czas pisania tego tekstu (koniec września 2023 r.) nie znamy nowych, ostatecznych, wersji standardu certyfikacji FSC i PEFC dla Polski, które najprawdopodobniej będą gotowe i wejdą w życie w pierwszej połowie 2024 roku, stąd nie porównujemy szczegółowych wymogów standardów. Jednak znając wymogi obowiązujących dziś standardów dla Polski, możemy stwierdzić, że poniższa analiza oddaje w pełni nasze zdanie co do porównania certyfikacji FSC i PEFC.
Przedstawiamy szereg różnych aspektów obu systemów – w oparciu o własne analizy, a także dostępne publikacje różnych instytucji (w tym Komisji Europejskiej), naukowców i organizacji. Szczegółowe wyniki i źródła zawarliśmy w zestawieniu „Główne różnice pomiędzy FSC i PEFC”.
2. Dlaczego standardy FSC najlepiej chronią polskie lasy
Aby dokładnie poznać różnice między FSC i PEFC, opracowaliśmy narzędzie oceny certyfikacji – Certification Assessment Tool – które ocenia jakość danego systemu (zasady i reguły rządzące systemem) oraz poziom ochrony oferowany przez standard (jakie wymogi muszą spełnić podmioty chcące uzyskać certyfikat). W 2015 r. tym narzędziem zbadaliśmy i FSC, i PEFC.
W naszej analizie FSC miało wyższe niż PEFC oceny we wszystkich ośmiu kategoriach, z maksymalnymi (lub niemal maksymalnymi) notami za wymagania dotyczące troski o jakość gleb i wody, relacje ze społecznościami lokalnymi, ochronę różnorodności biologicznej i zabezpieczanie praw pracowniczych. Zwłaszcza w tych dwóch ostatnich wymiarach PEFC osiągnęło wyraźnie gorsze oceny.
FSC zdobyło maksymalne lub niemal maksymalne noty we wszystkich pięciu wymiarach siły systemu: misji i zarządzania, tworzenia standardów, procesu certyfikacji i transparentności, procedur akredytacji i certyfikacji łańcucha dostaw. System PEFC tylko w dwóch aspektach (ustanawiania standardów i certyfikacji łańcucha dostaw) uzyskał porównywalne oceny.
Co więcej, system FSC zawiera cały szereg mechanizmów, mających na celu ochronę:
◉ różnorodności biologicznej
◉ gatunków zagrożonych
◉ obszarów wodochronnych i glebochronnych
◉ wartości kulturowych i religijnych
bo wymaga od zarządców lasów m.in. mapowania, ochrony i monitorowania HCV (z ang. High Conservation Values, czyli Szczególnych Wartości Ochronnych), a także wyznaczania lasów o takich wartościach i stosowania „podejścia ostrożnościowego” w celu zapobiegania utraty tych wartości.
W PEFC brakuje procedur ustanawiania i ochrony obszarów o szczególnych wartościach ochronnych.
3. Dlaczego certyfikat FSC jest bardziej przejrzysty niż PEFC
Transparentność to kluczowa cecha certyfikacji FSC. System nie tylko określa zasady gospodarki leśnej, ale wręcz wymaga konsultacji z różnymi grupami interesariuszy (np. lokalnymi mieszkańcami czy organizacjami społecznymi) podczas procesu certyfikacji gospodarki leśnej, a także umożliwia udział w audycie stronom trzecim. Pełne, szczegółowe raporty z audytów są ogólnodostępne w specjalnej bazie na stronie FSC.
Audyty PEFC nie posiadają procedur przewidujących obecność obserwatorów zewnętrznych, a raporty z audytów nie są publikowane bądź dostępne są jedynie podsumowania niektórych audytów w postaci bardzo zwięzłego dokumentu bez szczegółowych ustaleń. Ten brak transparentności czyni audyty PEFC mniej wiarygodnymi.
Co więcej, FSC wprowadza klarowne i rozbudowane zasady unikania konfliktu interesów podczas całego procesu certyfikacji – przykładowo, osoby doradzające danemu podmiotowi nie mogą przez kolejne trzy lata uczestniczyć w audycie, certyfikacji czy rozwiązywaniu sporów dotyczących tego podmiotu.
Zasady PEFC wprowadzają tylko ogólną regułę bezstronności certyfikujących. Prowadzi to do sytuacji takich, jak miały miejsce w Polsce, gdzie audyt certyfikatu PEFC w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie przeprowadzili pracownicy innej regionalnej dyrekcji, a Polskie Centrum Akredytacji (Niezależny Podmiot Akredytacyjny w systemie PEFC w naszym kraju) uznał, że nie wystąpił konflikt interesów.
Ponadto system FSC poddany jest niezależnej zewnętrznej ocenie przez ISEAL. To międzynarodowa organizacja skupiająca różne systemy związane ze zrównoważonym rozwojem. Aby uzyskać potwierdzenie, że dany system realizuje dobre praktyki ISEAL w zakresie ustanawiania standardów, certyfikacji i wywieranego wpływu, musi on przejść niezależny audyt.
Do ISEAL należy FSC i tym samym spełnia wymogi jakości certyfikacji. Jednocześnie PEFC nie ma statusu zgodności z kodeksem dobrych praktyk ISEAL.
4. PEFC a Lasy Państwowe
Zarządzaniem systemem certyfikacji leśnictwa w systemie PEFC na terenie Polski zajmuje się Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL), który jest członkiem PEFC Council i właścicielem polskiego systemu certyfikacji PEFC. IBL jest państwową jednostką organizacyjną nadzorowaną przez Ministra Klimatu i Środowiska, czyli tego samego ministerstwa, pod które podlegają Lasy Państwowe. Budżet IBL jest istotnie zależny od środków pochodzących z Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. W 2022 r. środki z PGL LP stanowiły nawet ponad 50% przychodów IBL.
IBL powołuje Radę PEFC Polska, która jest organem inicjującym, opiniodawczym i doradczym, w zakresie zarządzania polskim systemem certyfikacji leśnictwa w ramach PEFC, oraz nadaje jej regulamin. Członkami Rady PEFC Polska są w dużej mierze Lasy Państwowe (generalna i regionalne dyrekcje, nadleśnictwa, zespoły ochrony lasu), stowarzyszenia leśne (związane z LP), firmy i izby gospodarcze związane z przemysłem drzewnym, firmy certyfikujące, wydziały leśne trzech uczelni. W sumie na 42 członków Rady, 22 (52%) reprezentuje Lasy Państwowe.
Zarząd Rady PEFC Polska ma w składzie przewodniczącego z Instytutu Badawczego Leśnictwa. W skład Zarządu wchodzą jeszcze reprezentanci Lasów Państwowych, pracownik firmy prywatnej, dwie osoby reprezentujące stowarzyszenia leśne (jedna z nich pracuje w LP, druga na uczelni), pracownik naukowy. W sumie w sześcioosobowym Zarządzie Rady PEFC dwie osoby reprezentują Lasy Państwowe a jedna, przewodniczący, instytucję zależną od środków LP i podległą pod to samo ministerstwo.
Taką organizację systemu certyfikacji PEFC trudno nazwać niezależną od instytucji rządowych i organizacji certyfikowanej – Lasów Państwowych, co z kolei można powiedzieć o systemie FSC.
FSC International jest właścicielem krajowych standardów i koordynuje procesy ich rewizji, w tym czuwa nad harmonogramem prac, podczas opracowywania standardów i finalnie akceptuje ich propozycje. FSC International nie jest zależne od instytucji rządowych jakiegokolwiek kraju, w tym od instytucji polskich.
5. Jak wyznacza się standardy FSC
Grupa rewidująca polski standard gospodarki leśnej w systemie FSC w latach 2018-2022 składała się z 2 pracowników Lasów Państwowych, a obok nich także 3 organizacji ekologicznych, 3 przedstawicieli przemysłu drzewnego i 2 osób reprezentujących prawa pracowników leśnych. W trakcie procesu rewizji FSC zorganizowało łącznie 4 rundy konsultacji społecznych.
Tymczasem jak wynika z raportu ,,Study on certification and verification schemes in the forest sector and for wood-based products” opublikowanego w 2021 r. przez Komisję Europejską: W systemie PEFC standard certyfikacji jest często opracowywany i zarządzany przez rząd krajowy. Przykładem był białoruski system krajowy PEFC. Na Białorusi standard został opracowany przez podmioty państwowe i był zarządzany przez Ministerstwo Leśnictwa. Akredytacja była prowadzona przez Białoruskie Państwowe Centrum Akredytacji. Istniała jedna akredytowana jednostka certyfikująca, którą zarządzało również Ministerstwo Leśnictwa, a posiadaczami certyfikatów były lasy państwowe.
Innym przykładem jest ubiegłoroczna rewizja standardu gospodarki leśnej PEFC dla Polski, która była prowadzona przez grupę roboczą, w której połowa z 12 członków była pracownikami Lasów Państwowych, a pozostali reprezentowali przemysł drzewny i stowarzyszenia leśników. Jednocześnie ponad połowa członków Rady PEFC Polska (organu odpowiedzialnego za zatwierdzanie standardów krajowych) to jednostki Lasów Państwowych, wiele innych to podmioty blisko związane z Lasami Państwowymi. Podczas rewizji PEFC zorganizowało jedną rundę konsultacji publicznych.
6. Certyfikacja a Puszcza Białowieska
System certyfikacji tak cennych obszarów jak lasy powinien stosować podejście przezornościowe, szczególnie w kontekście wyjątkowych terenów, o dużym znaczeniu przyrodniczym. Przykładem tego, jakie podejście do takich lasów mają rozpatrywane systemy certyfikacji, jest sytuacja z 2017 r. Prowadzono wówczas sprzedaż drewna pochodzącego z nadleśnictw Puszczy Białowieskiej, które zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z 17 kwietnia 2018 r., pozyskane było z naruszeniem prawa. Drewno sprzedawano w ramach systemu certyfikacji PEFC, a z łańcucha dostaw FSC było wyłączone. Nawet po wydaniu postanowienia Trybunału Sprawiedliwości z 27 lipca 2017 roku, o zastosowaniu środków tymczasowych w postaci wstrzymania wycinki Puszczy Białowieskiej do momentu wydania ostatecznego wyroku, wycinka trwała, a drewno sprzedawane było z certyfikacją PEFC.
Po wydaniu postanowienia Trybunału Sprawiedliwości UE, z 27 lipca 2017 r. ws. wstrzymania wycinki Puszczy Białowieskiej do momentu wydania ostatecznego wyroku, FSC wydało oświadczenie z dnia 31 sierpnia 2017 r., w którym stwierdza: Biorąc pod uwagę obecny zakaz wycinki i podejście przezornościowe w celu uniknięcia nieakceptowalnych źródeł, FSC zaleca, aby materiał pochodzący z tych obszarów nie był używany jako materiał kontrolowany, ani sprzedawany z oświadczeniem Drewno Kontrolowane FSC. Dalsze rekomendacje dotyczące oceny ryzyka dla drewna kontrolowanego dla Polski będą uzależnione od rozstrzygnięcia sporu pomiędzy Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości a władzami polskimi.
Oświadczenia PEFC, w sprawie niesprzedawania drewna z nadleśnictw objętych postanowieniem TSUE o wstrzymaniu wycinki do momentu wydania ostatecznego wyroku, nie znamy.
Szukaj
