Przed trzydziestu laty walka o utworzenie Biebrzańskiego Parku Narodowego była powodem, dla którego międzynarodowa Fundacja WWF rozpoczęła swój pierwszy projekt w Polsce. Projekt WWF „Biebrza”, którego liderem został ornitolog, dr Przemysław Nawrocki, a dziś ekspert WWF Polska, stał się impulsem do utworzenia polskiego oddziału Fundacji WWF.
Biebrzański Park Narodowy to największy z polskich parków i jeden z większych w Europie. Jego powierzchnia wynosi 592,23 km kw. Symbolem parku jest ptak batalion, zwany też bojownikiem. Ponad poł wieku temu Biebrza i jej rozległa dolina zwana Bagnami Biebrzańskim były najważniejszym miejscem gniazdowania batalionów w Polsce. Zmiany środowiska i drapieżniki spowodowały, że dziś ptaki te można spotkać tu niemal wyłącznie na przelotach.
PGR czy park narodowy?
Lata 60. i 70. to czasy zamieniania na masową skalę tzw. nieużytków (czyli mokradeł) na tereny rolnicze. Stąd rozważano osuszenie Bagien Biebrzańskich i przekształcanie ich w łąki kośne. W odpowiedzi na te plany Polska Akademia Nauk w latach 1976-1979 przeprowadziła kompleksowe badania, które miały dać odpowiedź na temat przyszłości doliny Biebrzy. W skład zespołu naukowców prowadzących badania weszli zarówno inżynierowie melioranci (specjaliści od osuszania bagien), jak i przyrodnicy, w tym ornitolodzy z Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Poznańskiego, ichtiolodzy, botanicy i inni specjaliści. Przebadano całą dolinę Biebrzy, niemal od jej źródła aż do ujścia do Narwi, dokumentując miejsca lęgów wszystkich rzadkich gatunków ptaków. Badania, w których brał udział również ornitolog Przemysław Nawrocki, pokazały, że pod względem bogactwa gatunków lęgowych ptaków Bagna Biebrzańskie są unikatowe – obszar ten został uznany za niezwykły w skali całej Europy.
Jednakże ostatecznie o tym, żeby nie osuszać doliny Biebrzy i nie przekształcać jej w gigantyczne tak zwane państwowe gospodarstwo rolne (PGR), zdecydowały argumenty inżynierów-meliorantów, którzy stwierdzili, że Bagna Biebrzańskie są zbyt duże, zatem nie będzie łatwo skutecznie ich osuszyć. Dzięki temu Biebrza ocalała, a zamiast niej osuszono dolinę Narwi. Jednak scenariusz, że taki sam los w końcu spotka dolinę Biebrzy, wciąż był realny. Dlatego też z inicjatywy wrocławskich profesorów, Adama Pałczyńskiego i Andrzeja Dyrcza, w 1987 r. powołano Towarzystwo Biebrzańskie, którego celem było utworzenie Biebrzańskiego Parku Narodowego.
Wizyta WWF International nad Biebrzą
W 1989 r. w Polsce powstał pierwszy niekomunistyczny rząd we wschodniej Europie, a kraj „otworzył się na Zachód”. Tego roku Towarzystwo Biebrzańskie zwróciło się do WWF International z prośbą o pomoc w utworzeniu Biebrzańskiego Parku Narodowego, obejmującego całą dolinę rzeki. Nad Biebrzą we wrześniu doszło do spotkania ówczesnego dyrektora WWF na Europę Centralną i Wschodnią, dr. Hartmuta Jungiusa, z prof. Pałczyńskim i Krzysztofem Wolframem z Narodowej Fundacji Ochrony Środowiska (NFOŚ). W rezultacie WWF International zdecydował o wsparciu finansowym projektu nakierowanego na utworzenie parku narodowego, którego wykonawcą była NFOŚ. Opracowano wstępny plan ochrony Parku, w tym koncepcję renaturyzacji stosunków wodnych w przesuszonej części Bagien Biebrzańskich, tzw. Basenie Środkowym. Projekt obejmował również wyznaczenie szlaków turystycznych nad Biebrzą i wsparcie dla pierwszych biebrzańskich rolników ekologicznych.
Powołanie Biebrzańskiego Parku Narodowego
Wsparte przez WWF starania o utworzenie Biebrzańskiego Parku Narodowego trafiły na sprzyjający klimat w kręgach samorządowców ówczesnego województwa łomżyńskiego oraz w Ministerstwie Ochrony Środowiska. W rezultacie 9 września 1993 r. został powołany Biebrzański Park Narodowy. Był to ogromny sukces nie tylko dla polskiej przyrody, ale dla całej Europy. Rok później, w maju 1994 r., odbyła się uroczysta międzynarodowa inauguracja Parku, w której wzięli udział jeden z założycieli WWF, książę Niderlandów Bernhard, dyrektor generalny WWF International dr Claude Martin, dyrektor WWF na Europę środkową i wschodnią dr Harmut Jungius oraz przedstawiciele narodowych organizacji WWF, które wsparły finansowo projekt: WWF Holandia, WWF Szwecja i WWF Niemcy. Przedstawiciele WWF wręczyli wtedy Parkowi symboliczny prezent w postaci trzech canoe – jako wsparcie dla rozwoju ekoturystyki nad Biebrzą.
Projekt „Biebrza”
3 lata później WWF International, w odpowiedzi na postulaty lokalnej społeczności nad Biebrzą, w tym Towarzystwa Biebrzańskiego i przewodników turystycznych, uruchomił w 1997 r. kolejny, 7-letni- projekt, który koncentrował się na budowaniu więzi pomiędzy ochroną przyrody a lokalną ekonomią. Obejmował m.in. dwuletni kurs na przewodników turystycznych dla mieszkańców doliny Biebrzy, warsztaty dotyczące wyrobu inspirowanych przyrodą pamiątek, promocję agroturystyki wśród lokalnych mieszkańców, krajową i międzynarodową promocję unikalnych walorów turystycznych doliny Biebrzy, wsparcie dla biebrzańskich rolników w uzyskiwaniu dopłat z „bagiennych” programów rolno-środowiskowych oraz edukację przyrodniczą dla szkół w okolicach Parku.
Jednym z celów projektu WWF „Biebrza” było również wsparcie dla wprowadzenia w życie koncepcji renaturyzacji zmienionych stosunków wodnych w Basenie Środkowym doliny Biebrzy, w tym opracowanie dokumentacji technicznej umożliwiającej Parkowi aplikację o środki na renaturyzację w granicach Parku i poza jego granicami. Dzięki temu opracowana 30 lat temu wizja renaturyzacja stosunków wodnych jest obecnie realizowana przez Biebrzański Park Narodowy ze środków projektu LIFE+.
Myśl globalnie, działaj lokalnie. Powstanie WWF Polska
Liderem projektu WWF „Biebrza” został ornitolog, członek zespołu badającego Bagna Biebrzańskie w latach 70. prowadzonego przez prof. Dyrcza, a dziś ekspert ds. Ochrony Wód i Gatunków w WWF Polska, dr Przemysław Nawrocki. Nasz ekspert brał udział w powstaniu Biebrzańskiego Parku Narodowego, ale jest także najstarszą stażem pracy Pandą w Polsce – z WWF związany jest od 1997 r. Projekt WWF „Biebrza” stał się początkiem utworzenia w Polsce najpierw przedstawicielstwa WWF International, później polskiego Biura Programu WWF, a ostatecznie organizacji narodowej – Fundacji WWF Polska.
Projekt WWF „Biebrza” trwale zapisał się w życiu Biebrzańskiego Parku Narodowego i lokalnych społeczności. Zmienił życie wielu osób, na przykład tych, które stały się przewodnikami lub rzeźbiarzami przyrodniczymi. W dwuletnim kursie na przewodnika turystycznego po dolinie Biebrzy wzięło udział 90 mieszkańców gmin biebrzańskich, a jednym z przewodnich wykładowców był Stefan Jakimiuk – dziś ekspert WWF Polska w zakresie ochrony gatunków, związany z WWF od blisko 25 lat. Projekt WWF „Biebrza” zaowocował również powstaniem wydawanego przez Park czasopisma dla dzieci i młodzieży „Nasza Biebrza” oraz organizowanymi przez Park cyklicznymi wydarzeniami: edukacyjna „Wszechnica Biebrzańska”, corocznymi biebrzańskimi targami produktu lokalnego oraz Mistrzostwami Europy w Koszeniu Łąk Bagiennych dla Przyrody (to nowa i niewątpliwie najbardziej niszowa dyscyplina sportu w Europie).
Projekt WWF „Biebrza” został doceniony przez mieszkańców doliny Biebrzy i Park, czego symbolem był złożony przez nich wniosek o przyznanie dr Nawrockiemu Nagrody Zielonego Liścia za zasługi dla ochrony przyrody w Polsce północno-wschodniej. Kapituła Nagrody przyznała Zielony Liść liderowi projektu w 2002 r.
Opracowanie merytoryczne: dr Przemysław Nawrocki, specjalista ds. Ochrony Wód i Gatunków
Redakcja: Ewa Paluszkiewicz, specjalistka ds. Komunikacji
Szukaj
