Polska wieś i tradycyjny krajobraz rolniczy to nie tylko nasze dziedzictwo kulturowe, ale także ostoja olbrzymiej różnorodności biologicznej. To bogaty świat ekosystemów i żyjących w nich roślin i zwierząt, wśród których szczególnie dobrze odnalazły się liczne gatunki ptaków. Niestety jest to też świat, który coraz szybciej zanika, przez co przyszłość jego mieszkańców jest poważnie zagrożona.
Różnorodność gatunkowa ptaków krajobrazu rolniczego rośnie wraz ze zróżnicowaniem siedlisk w jego obrębie. Początkowo sprzyjało temu rolnictwo. Powolne i różnorodne zmiany wprowadzane przez człowieka tworzyły wyjątkowo bogatą mozaikę ekosystemów – miedz, łąk, pastwisk, zadrzewień śródpolnych, mokradeł itp. Jednak postępujące intensyfikacja i mechanizacja rolnictwa zmieniły tę sytuację, prowadząc do zanikania tych środowisk – domów ptaków krajobrazu rolniczego.
Do oceny liczebności pospolitych ptaków krajobrazu rolniczego wykorzystuje się specjalny wskaźnik FBI (Farmland Bird Index). W latach 2000-2023 w ramach Monitoringu Ptaków Polski wykazano umiarkowany spadek wartości tego wskaźnika w skali całego kraju. Tempo spadku wynosiło około 1% na rok (21% w całym analizowanym okresie!). Wartość wskaźnika w 2023 r. była jedną z niższych w ciągu ostatnich 5 lat.
Polski krajobraz rolniczy zamieszkuje kilkadziesiąt gatunków ptaków. Poniżej przedstawiamy charakterystykę 4 z nich, wraz z zagrożeniami i sposobami ochrony: bociana białego, kuropatwy, skowronka i czajki.
Trend populacji: stabilny
Bocian biały bez wątpienia jest herbowym ptakiem polskiego krajobrazu rolniczego. Jego popisowym wyczynem jest gniazdo, które buduje w pobliżu zabudowań. Gniazda wykorzystywane są przez wiele lat i każdego roku są rozbudowywane – masa starych konstrukcji może przekraczać nawet tonę! Pokarm bociana stanowią wyłącznie zwierzęta, od pijawek i dżdżownic, przez żaby i ryby po drobne ssaki. Podstawowymi jego żerowiskami są łąki, pastwiska i tereny podmokłe.
Trend populacji: spadkowy
To gatunek kuraka polnego o średniej wielkości i dość krępym ciele. Kuropatwy żyją na polach uprawnych, miedzach, łąkach i nieużytkach rolnych. Ich gniazda to dobrze zakamuflowany, wygrzebany w ziemi i wyłożony źdźbłami traw niewielki dołek. Okres lęgowy rozpoczyna się wczesną wiosną (na przełomie kwietnia i maja) i jest zależny od warunków pogodowych. Zimę kuropatwy spędzają najczęściej w grupach rodzinnych.
Niegdyś bardzo powszechna, a dziś populacja kuropatwy w Polsce odnotowuje drastyczny spadek. W ciągu ostatnich 25 lat jej liczebność spadała o 85%! Równocześnie kuropatwa nadal jest ptakiem łownym.
Trend populacji: mocno spadkowy
To bardzo charakterystyczny ptak siewkowy. Swoją rozpoznawalność zawdzięcza kontrastowemu upierzeniu z delikatnym metalicznym połyskiem oraz długiemu czubkowi na głowie. Czajki pełnią bardzo ważną funkcję w środowisku. Są to ptaki wyjątkowo odważne – wspólnie atakują i odganiają intruzów, którzy pojawią się w okolicy lęgowiska. Tym samym inne gatunki ptaków znajdują w ich otoczeniu ochronę.
W ciągu ostatnich 20 lat polska populacja czajki wyraźnie zmniejszyła swą liczebność, przez co wymaga ochrony czynnej.
Trend populacji: spadkowy
Skowronek to zwiastun nadchodzącej wiosny. Swoim wytrwałym śpiewem wypełnia krajobraz rolniczy już nawet od lutego aż do sierpnia. Możemy go dogodnie obserwować, gdy w charakterystyczny sposób zawisa w powietrzu energicznie machając skrzydłami. Ptak ten występuje na polach uprawnych, nieużytkach, łąkach i pastwiskach.
Skowronki to jedne z najliczniejszych ptaków krajobrazu rolniczego. Mimo to dotykają go zmiany zachodzące w rolnictwie, które powodują spadek jego populacji.
Po co chronić ptaki krajobrazu rolniczego?
Ptaki w krajobrazie rolniczym są wskaźnikiem jego zdrowia i różnorodności biologicznej. Wiele z nich to tzw. gatunki parasolowe, czyli takie, których ochrona pociąga za sobą wsparcie wielu innych współwystępujących gatunków.
Ochrona ptaków krajobrazu rolniczego jest zbieżna z interesem człowieka. Wymaga odbudowy lub utrzymania różnorodnych ekosystemów: miedz, zadrzewień śródpolnych czy łąk, których występowanie wspiera rolnictwo – sektor, od którego zależy nasze bezpieczeństwo żywnościowe. To także promocja zrównoważonej gospodarki rolnej, której owocem są zdrowsze i bardziej jakościowe produkty. Jednocześnie ptaki, zjadając ogromne ilości owadów, regulują ich populacje, co minimalizuje potencjalne szkody w roślinach uprawnych.
Choć różnorodność biologiczna obszarów rolnych i wsi w naszym kraju zanika, to sytuacja nie jest jeszcze tak zła jak choćby w krajach Europy Zachodniej. Polska nadal jest ważną ostoją ptaków krajobrazu rolniczego na skalę całej Unii. To bardzo dobra wiadomość, ale równocześnie olbrzymia odpowiedzialność. Aby stanąć na wysokości tego zadania, należy podjąć szereg działań, które zabezpieczą przyszłość ptaków, całej przyrody krajobrazu rolniczego, a równocześnie nas samych.
Źródła:
„Bocian biały”, Z. Jakubiec, [w:] Poradnik Ochrony Siedlisk i Gatunków Tom 7 Ptaki (Część I)
„Czajka”, P. Chylarecki, [w:] Poradnik Ochrony Siedlisk i Gatunków Tom 8 Ptaki (Część II)
„Przegląd wiedzy na temat biologii, ochrony i hodowli kuropatwy (Perdix perdix) z uwzględnieniem znaczenia gatunku jako ptaka łownego”, M. Różewicz, K. Kaszperuk, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, 2017.
Szukaj
