Co Polska ma wspólnego z Ukrainą? Nie tylko granicę. Łączą nas też głębokie więzi kulturowe, historyczne i.…przyrodnicze! Szczególnie widać to w przypadku niedźwiedzi, rysi i wilków w Karpatach Wschodnich, które dzielimy z Ukrainą. Przyroda nie zna granic, a “stosunki międzynarodowe” między gatunkami zwierząt rozwijają się niezależnie od ustaleń administracyjnych. Ludzie po obu stronach granicy mogą jedynie pomóc lub zaszkodzić tym relacjom.
Drapieżni mieszkańcy Karpat
Karpaty wschodnie to dom dla dużej grupy przedstawicieli trzech gatunków największych europejskich drapieżników - niedźwiedzi, rysi i wilków. To jedno z większych europejskich pasm górskich przebiega aż, przez 7 krajów: Austrię, Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Ukrainę i Węgry. W największym uproszczeniu w Karpatach wyróżnić można część zachodnią, południową i wschodnią. Polską część Karpat Wschodnich, do których należą m.in. Bieszczady i Beskid Niski, dzielimy z Ukrainą oraz ze Słowacją. WWF Polska działa w polskiej części Karpat Wschodnich już prawie od 15 lat m.in. monitorując stan zachowania populacji dużych drapieżników, chroniąc przed kłusownictwem i wspierając bezkonfliktowe sąsiedztwo z człowiekiem. WWF Ukraina, korzystając z doświadczeń polskich prowadzi podobne działania od 6-ciu lat.
Ochrona ponad granicami
W1992 roku w Karpatach powstał pierwszy Międzynarodowy Rezerwat Biosfery “Karpaty Wschodnie”, utworzony pod egidą UNESCO. Znajduje się on na terytorium trzech krajów: Polski, Słowacji i Ukrainy i zajmuje powierzchnię 2080,89 km². To obszar o ¼ większy niż cała Puszcza Białowieska po polskiej i białoruskiej stronie. W 2019 roku WWF Ukraina przy wsparciu polskiego biura rozpoczął badania genetyczne ukraińskiej populacji niedźwiedzi. Przyrodnicy mają nadzieję, że dzięki wspólnym analizom genetycznym uda się również oszacować liczebność niedźwiedzi w głównej części Karpat Wschodnich, przynależnej do Polski, Ukrainy i Słowacji. Oficjalne dostępne dane o liczebności i rozmieszczeniu dużych drapieżników są zbierane przez WWF Ukraina.
Od pewnego czasu prowadzimy systematyczny monitoring dużych drapieżników w wybranych rejonach położonych w ukraińskiej części Karpat. Zebraliśmy też materiał biologiczny niedźwiedzi i wilków do badań molekularnych struktury genetycznej populacji. Dzięki tym danym i wiedzy ekspertów możemy stwierdzić, że po ukraińskiej stornie Karpat żyje obecnie około 300 osobników niedźwiedzi brunatnych, do 400 osobników rysi euroazjatyckich i ponad 300 osobników szarego wilka - wyjaśnia Roman Czerepanyn WWF Ukraina.
Wykorzystanie jednocześnie kilku różnych sposobów monitoringu (obserwacje, tropienia, fotopułapki) wg. ukraińskich przyrodników jest najlepszym podejściem do oceny stanu ochrony karpackich drapieżników. W innym wypadku ocena liczebności dość ruchliwych zwierząt w dodatku żyjących na ogromnych obszarach jest obarczona sporym marginesem błędu.
Aby lepiej poznać strukturę populacji zwierząt, ważne jest wykorzystanie nowoczesnych metod badawczych. Dlatego zespół WWF-Ukraina przeprowadził cykl seminariów dla przyrodników, badaczy, leśników i ekspertów łowieckich, którzy działają na terenie parków narodowych, rezerwatów przyrody oraz lasów gospodarczych, na temat specyfiki wykorzystania fotopułapek oraz innych nowoczesnych metod monitorowania dużych drapieżników - dodaje Roman Czerepanyn WWF Ukraina.
Polskie czy ukraińskie? Niedźwiedzie braterstwo bez granic
Niedźwiedź to gatunek wpisany do Ukraińskiej Czerwonej Księgi i podlegający ochronie od 2003 roku. Potocznie nazywamy zwierzęta polskim czy ukraińskim albo słowackim niedźwiedziem. Ze względu np. na to, gdzie było zaobserwowane. Jednak taki podział nie oddaje tego, jak działa przyroda, a bardziej to, jak my ludzie, dzielimy się między sobą. Co ciekawe, badania genetyczne wykazują, że różnice między pojedynczymi osobnikami czy grupami (populacjami) niedźwiedzi mogą pokazać skąd pochodzą konkretne zwierzęta w danej części Karpat. Przykładowo niedźwiedzie żyjące po polskiej stronie Karpat Wschodnich mają dużo więcej wspólnego ze swoimi odpowiednikami po stronie ukraińskiej niż z niedźwiedziami z Tatrzańskiego Parku Narodowego (Karpaty Zachodnie).
Badania genetyczne dają obiektywne wyniki, które często weryfikują nasze przekonania, albo dotychczasową wiedzę na temat funkcjonowania populacji poszczególnych gatunków. Po raz pierwszy w naszym kraju zostały one zastosowane do oceny liczności populacji niedźwiedzi w polskiej części Karpat Wschodnich w 2010 r. w ramach projektu WWF Polska. Bardzo cenne byłoby to teraz powtórzyć dla 3 części “Karpat Wschodnich” tj. w Polsce, Ukrainie i Słowacji. Dzięki temu dowiemy się jak zmieniała się sytuacja niedźwiedzi przez 12 lat po polskiej stronie oraz jak to wygląda u naszych sąsiadów, a także czy niedźwiedzie przemieszczają się między tymi obszarami - konstatuje Stefan Jakimiuk z WWF Polska.
Obywatel Ryś bez paszportu
Ryś widnieje w Ukraińskiej Czerwonej Księdze i jest objęty ochroną od 1994 roku. Podobnie jak w przypadku niedźwiedzi, cech rysi nie definiuje kraj występowania, a raczej przynależność do konkretnych populacji, które mogą różnić się historią pochodzenia. Rysie zamieszkujące Karpaty różnią się genetycznie od tych, które znamy np. z północno-wschodniej Polski. Był nawet czas, kiedy karpackie rysie uznawano za osobny podgatunek. Wg. oficjalnych danych w całej ukraińskiej części Karpat żyje ok. 400 osobników. Tymczasem cała polska populacja tego gatunku może liczyć 150-200 osobników, z czego mniej niż połowa występuje w polskiej części Karpat. Ryś prowadzi głównie nocny tryb życia. Przez to uznawany w przeszłości jest za zwierzę tajemnicze i nieuchwytne. Żeby zobaczyć rysia na wolności trzeba nie lada szczęścia. Dlatego oprócz badań genetycznych, niezwykle cennym źródłem informacji o tym gatunku są fotopułapki, uznawane za skuteczne narzędzie monitoringowe. Wiele cennych danych np. o terytoriach osobniczych rysi mogą dostarczyć obroże telemetryczne, które WWF Ukraina planuje wykorzystywać w najbliższym czasie.
Dzięki współpracy z WWF Polska w ukraińskiej części Karpat rozpoczęto przygotowania do pilotażowych badań telemetrycznych rysia na Ukrainie. Takie dane pozwolą lepiej zrozumieć zachowanie zwierzęcia na danym terenie, poznać indywidualne areały osobnicze oraz trasy migracyjne w poszczególnych rejonach itp., co pozwoli na zarządzaniem obszarami z uwzględnieniem potrzeb dużych drapieżników - tłumaczy Roman Czerepanyn WWF Ukraina.
Wilk niezabezpieczony
Wilki występujące w polskiej i ukraińskiej części Karpat Wschodnich tworzą prawdopodobnie jedną populację. Zdecydowanie jednak różni się status ochronny tego gatunku po obu stronach granicy. Inaczej niż w Polsce, w Ukrainie wilk jest gatunkiem łownym i dopuszcza się tzw. “regulowanie” jego populacji co w praktyce oznacza odstrzał. Chociaż wilk jest objęty ochroną na podstawie konwencji Berneńskiej, która zabrania bezprawnego zabijania, odławiania czy handlu danym gatunkiem, w przypadku wilka nie chroni to m.in. przed odstrzałem. Dlatego WWF Ukraina przy wsparciu WWF Polska prowadzą liczne działania mające na celu lepsze zrozumienie tego gatunku i zapobieganie ewentualnym konfliktom na linii człowiek-wilk, bo to one często prowadzą do zabijania zwierząt w odwecie.
WWF Polska posiada bardzo bogate doświadczenia w dziedzinie rozwiązywaniem konfliktów na linii człowiek- duże drapieżniki. W ciągu 15 lat przekazaliśmy pszczelarzom oraz hodowcom ponad 500 zestawów pastuchów elektrycznych, ok. 44 owczarki podhalańskie oraz 90 “niedźwiedzioodpornych” kontenerów na śmieci dla gmin, parków narodowych i Lasów Państwowych. Dlatego kilka lat temu zaproponowaliśmy naszym ukraińskim kolegom, że pomożemy im rozwinąć tego typu działania w ich kraju - mówi Stefan Jakimiuk z WWF Polska.
Życie obok drapieżników
W Karpatach Ukraińskich zdarzają się konflikty między dużymi drapieżnikami, a człowiekiem. Dotyczy to przede wszystkim wypasanych na połoninach zwierząt oraz znajdujących się tam pasiek. Częstotliwość takich zdarzeń jest monitorowana w kluczowych obszarach, a także podejmowane są działania mające na celu zapobieganie konfliktom. Poprzez promowanie i wdrażanie sprawdzonych sposobów zabezpieczania inwentarza oraz pasiek przed dużymi drapieżnikami.
Od 2019 roku w celu zapobiegania konfliktom przekazaliśmy już 28 ogrodzeń elektrycznych dla hodowców oraz pszczelarzy w ukraińskiej części Karpat. Tam, gdzie zwierzęta i pasieki zostały zabezpieczone poprzez ogrodzenia elektryczne, praktycznie nie powtarzają się szkody powodowane przez duże drapieżniki - stwierdza Roman Czerepanyn z WWF Ukraina.
Zapobieganie konfliktom zmienia nastawienie miejscowej ludności do dużych drapieżników, ludzie zaczynają rozumieć, że można żyć w harmonii z dzikimi zwierzętami na tym samym terenie. Ważna jest nie tylko praktyczna praca na poziomie lokalnym, ale w przyszłości ważne jest na poziomie krajowym w Ukrainie wprowadzenie mechanizmu uzyskiwania odszkodowania za szkody wyrządzone ludziom i ich gospodarstwom przez duże drapieżniki. W tym celu istotne będzie przyjęcie dla obszaru Karpat Ukraińskich dobrych i sprawdzonych europejskich rozwiązań stosowanych na terenach regionu karpackiego, w szczególności w Polsce.
Przyszłość ukraińskich Karpat
Wilki, rysie i niedźwiedzie to niezwykle ważne zwierzęta dla leśnych ekosystemów, ponieważ wpływają na utrzymanie w nich równowagi. Potrafią przemieszczać się na duże odległości. Granice dla nich nie istnieją i chętnie wędrują między Polską a Ukrainą. Drapieżnik przemierzający trzy kraje porusza się także pomiędzy różnymi systemami prawnymi i stopniami ochrony. Taka ruchliwość to wyzwanie dla przyrodników, którzy chcą ustalić ich liczebność, ale także zadbać o ich ochronę.
Karpaty leżące w zachodniej części Ukrainy nie są objęte obecnymi działaniami wojennymi. Trzeba jednak pamiętać, że konflikty zbrojne całkowicie zaburzają działanie państwa. Najważniejsze jest życie ludzkie. Dopiero później można się martwić o dobra kultury czy przyrody. Ochrona zagrożonych gatunków i naturalnych skarbów Karpat wymaga międzynarodowej współpracy. Z powodu wojny wiele działań zostało zawieszonych lub ograniczonych. Należy liczyć na to, że dla dobra ludzi i przyrody działania wojenne w tym kraju zostaną zatrzymane. Będzie to przede wszystkim oznaczało możliwości rozwijania dotychczas prowadzonych działań na rzecz ochrony dużych drapieżników, również w ukraińskiej części Karpat.
Szukaj
