Silny, potężny i majestatyczny – taki bez wątpienia jest żubr. Jako największy ssak lądowy w Europie, z populacją, którą odbudowano na terenie Puszczy Białowieskiej, zasłużył na miano Króla Puszczy. Czy jednak rzeczywiście wiedzie życie władcy najdzikszych leśnych zakątków i nie ma powodu do obaw o swoje bezpieczeństwo? 

Król Puszczy czy miłośnik polan? 

W Polsce wolne stada żubrów występują nie tylko w Puszczy Białowieskiej, ale również w Puszczy Knyszyńskiej i Boreckiej oraz w Bieszczadach i w Zachodniopomorskiem, a ostatnio w Puszczy Augustowskiej. Okazuje się jednak, że żubr nie spędza całego życia w lesie. Często można zaobserwować stada na polanach lub polach uprawnych. Żubry wracają na otwarte tereny, choć większość z nich jest już zagospodarowana przez człowieka. 

Badania przeprowadzone przez polskich i niemieckich naukowców, które polegały na szczegółowych analizach najstarszych w Europie zachowanych kości żubra europejskiego dowodzą, że gatunek ten naturalnie zamieszkiwał otwarte przestrzenie. To łąki i doliny rzeczne zapewniały temu ogromnemu roślinożercy dostęp do pokarmu nawet w czasie srogich i śnieżnych zim. Wyniki tych badań są kluczowe dla ochrony żubra i przestrzennego zarządzania jego populacjami. Stada tego gatunku najlepiej czują się na obszarach, na których nie brakuje ani gęstego lasu, ani otwartych przestrzeni¹. 

Awantura o… żubra 

Czasami okazuje się jednak, że brakuje obszarów niezagospodarowanych przez człowieka lub zwyczajnie sąsiadują one z terenem zajętym przez stado żubrów. Co wtedy? Zdarza się, że żubry wchodzą w uprawy w poszukiwaniu pożywienia. To z kolei sprawia, że nie zawsze spotykają się z sympatią okolicznych mieszkańców. Dlatego tak ważny jest monitoring stad i ograniczanie sytuacji konfliktowych na linii człowiek-żubr. Świetnym przykładem takich działań jest zarządzanie populacją żubra przez Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyrodnicze. 

„Bardzo ważna jest akceptacja społeczna. Zwłaszcza, że cały czas jesteśmy w okresie odtwarzania tego gatunku. Musimy zmierzać do sytuacji, w której uciążliwość stada będzie jak najmniejsza dla lokalnych społeczności. Im mniejsze są stada, tym mniejsza jest szansa na to, że żubry wejdą w szkodę lub, że ta szkoda będzie duża. Najbardziej cieszymy się, gdy ludzie mówią o nich “nasze żubry”, bo to znaczy, że je akceptują.” - mówi Maciej Tracz z Zachodniopomorskiego Towarzystwa Przyrodniczego.  

Z drugiej strony dla ochrony gatunku ważne jest, aby lokalne populacje były możliwie duże, a więc aby składały się z większej liczby mniejszych stad. Do tego niezbędna jest duża przestrzeń, najlepiej mozaiki obszarów leśnych i nieleśnych (otwartych).  

Najbezpieczniej w lesie? 

Wydawałoby się, że skoro można ograniczyć kontakt człowieka z żubrem to jesteśmy na dobrej drodze do ustabilizowania jego populacji. Niestety nawet w najdzikszych zakątkach Polski żubr nie jest bezpieczny. Populacja odtworzona z małej ilości osobników, bo zaledwie siedmiu, może być szybko zdziesiątkowana przez choroby genetyczne czy zakaźne.  

Choć jest gatunkiem chronionym, co pewien czas pojawiają się informacje o kolejnych skłusowanych osobnikach. Okazuje się, że duże gabaryty żubra nie działają na jego korzyść, lecz czynią bardzo łatwym celem. Jednym z przykładów aktów kłusownictwa w stosunku do żubra jest historia leśnika z Zachodniopomorskiego, który zastrzelił w zeszłym roku samca, twierdząc, że pomylił go z dzikiem. 5 października 2020 r. ogłoszono wyrok w tej sprawie. Po raz pierwszy w Polsce wymierzono tak surową karę za zabicie zwierzęcia znajdującego się pod ścisłą ochrona gatunkową². 

Żubr nie woła o pomoc 

W przeciwieństwie do gatunków, żyjących samotnie lub w małych grupach jak wilk, niedźwiedź czy ryś, żubr poruszający się zwykle w stadach może wydawać się  niczym nie zagrożony. Jako przyrodniczy symbol Polski i ochrony przyrody już na stałe wpisał się w nasz krajobraz. Okazuje się jednak, że mimo ponad 2000 osobników w stadach wolnościowych, populacja tego wspaniałego majestatycznego zwierzęcia nadal jest narażona na wyginięcie. Choć liczba osobników wciąż wzrasta to daleko jeszcze do sytuacji, w której moglibyśmy nie przejmować się losem żubra.

Już raz prawie go straciliśmy, dlatego wysiłki na rzecz jego ochrony powinny być kontynuowane.

 

Autorka: Agnieszka Muzińska

Źródła:

¹ Żubr: król lasów, czy gatunek uciekinier?, 2015, https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C403835%2Czubr-krol-lasow-czy-gatunek-uciekinier.html [dostęp: 5.10.2020] 

² Więzienie za żubra, 2020, https://www.wwf.pl/aktualnosci/wiezienie-za-zubra [dostęp: 5.10.2020]