20 maja 2022

Jeszcze 100 lat temu w Wiśle pływały olbrzymie jesiotry bałtyckie (ostronose, łac. Acipenser oxyrinchus). Ich maksymalna długość ciała dochodziła do ponad 5 metrów (to tyle, ile mierzą jedne z największych rekinów, w tym żarłacze tygrysie), a ważyły nawet do 600 kg (czyli tyle, ile duża samica żubra)! 

W Polsce od kilkunastu lat prowadzone są eksperymentalne zarybienia jesiotrem ostronosym, który jest jednym z symboli polskiej przyrody. Bo podobnie jak żubr jest królem Puszczy Białowieskiej, tak jesiotr był królem Wisły. WWF Polska wspiera finansowo program zarybień i popularyzuje wiedzę o tym niezwykle ciekawym gatunku.

Ryba, która żyje nawet 140 lat

Jesiotr bałtycki występował na terenie całej zlewni Morza Bałtyckiego, lecz wyginął z powodu przełowienia, regulacji i przegradzania rzek oraz zanieczyszczenia wód. Więcej przeczytasz TUTAJ. Dziś występuje naturalnie już tylko wzdłuż atlantyckiego wybrzeża Ameryki Północnej. Ta fascynująca ryba może dożyć nawet do 120-140 lat!

Starsze niż dinozaury

Ryby jesiotrokształtne (do których należy jesiotr bałtycki) pojawiły się na Ziemi jeszcze przed dinozaurami, około 300 milionów lat temu. Bezpośredni przodek znanych nam dziś jesiotrów pojawił się we wczesnej Jurze, około 200 milionów lat temu i od tego czasu ryby te praktycznie się nie zmieniły!
Warto podkreślić, że jesiotry bałtyckie przetrwały wymieranie dinozaurów (podczas wymierania kredowego wyginęło około 3/4 gatunków roślin i zwierząt żyjących na Ziemi) i do połowy XX wieku ryby te licznie występowały na obszarze zlewni Morza Bałtyckiego. Jednak w  wyniku działalności człowieka populacja tego gatunku zaczęła gwałtownie spadać. Ostatniego dzikiego jesiotra bałtyckiego odłowiono w Polsce w latach 60. XX wieku, a w 1970 r. gatunek uznano za całkowicie wymarły.

Wyjątkowo ciekawe olbrzymy!

Jesiotr bałtycki był rybą dwuśrodowiskową (wędrowną), która odbywała swoją wędrówkę tarłową przez 2 środowiska: rzeczne (słodkowodne) i morskie (słonowodne). Jesiotry wykluwały się w górnych odcinkach rzek, następnie spływały do Morza Bałtyckiego, gdzie dojrzewały. Dojrzałość płciową osiągały dopiero w wieku 16-18 lat! Potem powracały w górę rzek – do miejsc, gdzie wcześniej się wykluły – i tam odbywały tarło. Zjawisko to nazywane jest „homingiem”. Jesiotry, podobnie jak ryby łososiowate, były bardzo mocno związane z miejscem swojego „urodzenia”; natura „zaprojektowała” je tak, że pamiętają miejsce, w którym wykluły się z ikry i dokładnie w to samo miejsce powracają, gdy są dorosłe, by złożyć własną ikrę. Jesiotry nie mają gniazd tarłowych, jaja składają w miejscach kamienisto-żwirowych, wśród dużych kamieni.  
Na tarło do rzek jesiotry migrują w maju–czerwcu. Młode ryby wędrują w dół rzek głównie nocą, a za dnia chowają się w zatopionych konarach i korzeniach drzew czy między roślinami wodnymi. Odżywiają się organizmami przydennymi, tzw. makrofauną: larwami owadów, skorupiakami, mięczakami. W rzece jesiotry spędzają od 1 do 4 lat. Gdy są większe, swoją dietę wzbogacają również w ryby. W ciągu lata (wstępowanie) i jesieni (zstępowanie) jesiotry gromadzą się w estuariach rzek (czyli w ujściu rzeki do morza). Dorosłe jesiotry spędzają większość życia w morzu, migrując na duże dystanse.  
Jesiotry to długowieczne olbrzymy o łagodnym usposobieniu. Dawniej to Wisła i Odra były dla jesiotrów jednymi z najważniejszych rzek w całej Europie i to w nich przede wszystkim się rozmnażały. Jesiotr ostronosy (bałtycki) niegdyś gromadnie płynął Odrą aż do Raciborza, Wisłą docierał na Śląsk.

Jesiotr – inżynier środowiska

„Jesiotry pełnią niezwykle istotną rolę w przyrodzie. Przez miliony lat były nieodłącznym elementem ekosystemów rzecznych i morskich. Jako ryby wędrowne przenosiły składniki odżywcze, tzw. biogeny, z Morza Bałtyckiego do rzek, kompensując naturalne wypłukiwanie biogenów z rzek do morza przez prądy wodne i erozje. Poprzez swoje wybiórcze żerowanie na konkretnych grupach organizmów dennych mogą wpływać na skład gatunkowy tych organizmów (jedząc jedne gatunki, a ››zostawiając‹‹ inne), a tym samym na skład żerujących na pozostawionych gatunkach ryb. Jest to ważna rola regulacyjna, pomagająca zapewnić stabilność ekosystemu. Jesiotry mogą też skutecznie zmniejszać populację gatunków inwazyjnych ryb, takich jak babki (bycza, rzeczna, łysa, marmurkowa), trawianka czy sumik karłowaty. Można je więc śmiało nazywać inżynierami bioróżnorodności!” – mówi dr Alicja Pawelec, specjalista ds. Ekosystemów wodnych WWF Polska.

Działania WWF Polska koncentrują się na ochronie zagrożonych gatunków wodnych, w tym przywróceniu jesiotra ostronosego polskim rzekom. Jesiotry ostronose mogłyby rozmnażać się poniżej zapory we Włocławku, ale plany postawienia nowej zapory w Siarzewie mogą całkowicie przekreślić te szanse.