Poznaj 6 sekretów mistrza snu - niedźwiedzia

Prawie każdy zna piosenkę dla dzieci “stary niedźwiedź mocno śpi”. Gdy mowa jest o niedźwiedziu to oprócz miodu właśnie sen jest jednym z najsilniejszych skojarzeń jakie przychodzą na myśl. I słusznie, w końcu od niego zależy przetrwanie każdego niedźwiedzia brunatnego. Tymczasem rzeczywista sytuacja tych zwierząt w Polsce jest zła (żyje ich w naszym kraju ponad 100!). Głównie dlatego, że brakuje dla nich siedlisk, a więc i miejsc na spokojny zimowy odpoczynek. Czy wiesz, że jedną z największych przysług (wcale nie niedźwiedzią) jaką możesz im wyświadczyć to zadbać o ich sen? Dowiedz się jak!

1. Spać trzeba umieć - niedźwiedź to mistrz!

Dlaczego w ogóle niedźwiedź śpi? To dla niego kluczowy mechanizm obronny przed zimą w jaki wyposażyła go ewolucja. To także czasami powód do zazdrości ze strony ludzi, którzy z wielką chęcią nauczyliby się tej sztuki. Jednak mistrza nie da się łatwo skopiować. Sen zimowy (gawrowanie) powoduje oszczędność energii i spowalnia metabolizm o ok. 70%. Samce tracą blisko 1/5 swojej masy a samice nawet 40%. Niedźwiedź obniża też temperaturę ciała (z 37^oC do 31-35^oC) a nawet zmniejsza liczbę oddechów i uderzeń serca. Sen może trwać od 3.5 do 7,5 miesięcy. Mimo to w razie potrzeby niedźwiedzie są gotowe do natychmiastowego opuszczenia gawry. Tak skomplikowany proces wymaga wielu miesięcy przygotowań i niedźwiedzie najpierw pracowicie gromadzą pożywienie oraz przygotowują się do snu.

2. Najeść się przed snem – dla niedźwiedzi to dobre!

Od września trwa okres, w którym niedźwiedzie przygotowują się do gawrowania i intensywnie poszukują pożywienia. A co jedzą? Choć niedźwiedzie są dużymi drapieżnikami, to w zasadzie są wszystkożerne – Tak więc, żywią się ssakami, gryzoniami, ptakami, ptasimi jajami, ale też nasionami, grzybami, dżdżownicami, ślimakami, miodem, a w przypadku braku innego pożywienia także trawą. Chętnie zjadają też owoce! Dlatego WWF Polska we współpracy z leśnikami z Bieszczadów od 2009 do 2014 r. prowadził program odnawiania sadów, który polegał na przycinaniu starych gałęzi, odkrzaczaniu i odsłanianiu drzew owocowych – dzięki tym zabiegom drzewa rodzą więcej owoców. Odnawiane sady znajdują się w terenie trudnodostępnym dla ludzi, z dala od ich siedzib, ale łatwo dostępnych dla niedźwiedzi. W Bieszczadach zdziczałe sady lub pojedyncze drzewa owocowe są pozostałościami po wyludnionych po drugiej wojnie światowej wsiach. Oprócz pielęgnacji starych drzew zostały też założone nowe sady. Drzewka zostały posadzone na odpowiednio przygotowanych działkach w lasach.

„Po przeszło 10 latach od rozpoczęcia akcji widzimy, że wspólny trud przynosi wymierne korzyści. Posadzone drzewka już kwitną i owocują. Coraz częściej pojawiają się tam zwierzęta, w tym również niedźwiedzie” – powiedział Stefan Jakimiuk z WWF Polska.

W ramach prowadzonych przez WWF Polska projektów m.in. na terenie nadleśnictw Cisna, Komańcza, Lutowiska i Stuposiany oraz Magurskim Parku narodowym odsłonięto oraz prześwietlono korony dla ponad 5700 drzew oraz posadzono prawie 1000 drzewek owocowych.

3. Kiedy pora spać?

Zmiany klimatyczne mogą utrudnieniem dla niedźwiedzi szczególnie kiedy brak jest typowej zimy. Zagrożenie stanowi też dostępność jedzenia jakie wyrzuca człowiek, co daje złudne poczucie ciągłej dostępności pokarmu nawet przy niesprzyjającej pogodzie. To powoduje, że naturalny zegar biologiczny niedźwiedzi czasami się rozstraja. W normalnych warunkach niedźwiedzie zapadają w sen, gdy gwałtownie spadają temperatury a las zaczyna pokrywać się śniegiem i trudniej o pożywienie. Czyli mniej więcej od połowy listopada do połowy marca. Szczególnie w tym czasie powinnyśmy zachować ostrożność poruszając się po górskich szlakach zwłaszcza tych rzadko uczęszczanych i trudno dostępnych. Nagły hałas i obecność człowieka mogą zbudzić niedźwiedzia. Niektóre parki narodowe w tym okresie zamykają wybrane szlaki turystyczne, aby chronić śpiące zwierzęta.

4. Gdzie śpi niedźwiedź? Uważaj, bo nie wiadomo!

Miejsce, w którym śpi w zimie niedźwiedź to gawra. Nie jest jednak łatwo ją znaleźć. Niedźwiedzie najchętniej wybierają wyższe partie lasów w górach. Gawra to czasem dół w ziemi tzw. barłóg w gęstych młodnikach. Czasem jest to dziupla dużego drzewa (np. starych jodeł lub buków). O tym, że mamy do czynienia z takim miejscem czasami dowiadujemy się po fakcie, gdy niedźwiedź zostaje spłoszony.  Najczęściej do sytuacji takich dochodzi przez osoby szukające poroża jeleni, które te zwierzęta gubią od stycznia, lub turystów wchodzących głęboko w las w rzadziej uczęszczane tereny.  Samica niedźwiedzia z młodymi może ich w naturalnym odruchu bronić co stanowi dla człowieka śmiertelne zagrożenie. Dodatkowo zbudzone zwierzę może zbliżać się do siedlisk ludzkich, bo jest głodne, a powrót do snu nie jest łatwy ani zdrowy.

5. Niedźwiadki rodzą się we śnie....

W trakcie snu zimowego (gawrowania) przychodzą na świat nowe niedźwiadki. To krytyczny moment dla ich matek. Dzięki temu, że młode są pogrążone we śnie i wtulone w matkę, mogą przetrwać surową zimę. Ich zapotrzebowanie na pokarm jest wtedy mniejsze (małe ważą zaledwie 500g), a ciało matki nie zużywając energii na polowanie i szukanie pożywienia jest w stanie sprostać ich potrzebom. Sen zatem daje niedźwiedziej rodzinie nowe życie i jest najważniejszą ochroną przed zimą. Obudzenie matki to śmiertelne zagrożenie dla młodych. Niedźwiedzia mama musi wtedy szukać zdobyczy a niedźwiadki podczas jej nieobecności mogą paść ofiarą drapieżników lub umrzeć z głodu.

6. Letarg czy mocniejsza drzemka? Daj mu spać!

Sen zimowy niedźwiedzi nie jest pełnym letargiem, lecz bardziej przypomina naszą drzemkę. Zwierzęta są w stanie zasnąć nawet w sąsiedztwie dźwięków czy umiarkowanych hałasów. Jednak najgorsza dla nich jest gwałtowna zmiana. Jeśli w jakimś obszarze nagle pojawiają się turyści, których wcześniej nie było lub rozpoczyna się sezon narciarski albo wzrasta eksploatacja pobliskiego terenu. Zimowanie to dla niedźwiedzi najważniejszy okres w roku, do którego świetnie przygotowała je ewolucja. Zapomniała jednak o jednym - człowieku.  

Dlaczego ochrona niedźwiedzia brunatnego w Polsce jest ważna i jak możesz pomóc?

W przeszłości niedźwiedzie występowały na terenach leśnych w całej Polsce. Jednak ich liczba stale spadała w wyniku polowań (w celu uzyskania futra i mięsa) lub zabijania przez miejscowych (w odwecie za szkody, jakie wyrządziły te zwierzęta). W rezultacie obszary występowania niedźwiedzi stale się kurczyły. Dzisiaj w Polsce mieszka ich ponad 100. Zamieszkują tylko 5 ostoi, spośród których najliczniejsza jest „ostoja bieszczadzka” (80% krajowej populacji), a na drugim miejscu są Tatry.

Symbolicznie adoptując niedźwiedzia, wspomagasz działania WWF, zmierzające do odbudowy populacji tego gatunku.