Bobry są świetnymi konstruktorami. Praktykę zaczynają od najmłodszych lat, pod okiem rodziców, ucząc się budowy i konserwacji tam oraz żeremi. Dzięki bobrowym tamom powstają rozlewiska, tak cenne w czasie niedoborów wody i suszy. Z takich miejsc korzysta wiele gatunków roślin i zwierząt, szczególnie ptaków wodno-błotnych, np. brodźców samotników i łabędzi krzykliwych.

Na rozlewiskach tworzą charakterystyczne drewniane konstrukcje – żeremia, w których mieszkają i wychowują młode. Swoje „domy” budują z gałęzi i miękkiej roślinności (np. z trawy, liści, łodyg), a całość spajają mułem. 

 

Niezwykła bobrza „architektura”

Choć zwykle widzimy tylko to, co wystaje nad taflą wody, czyli stertę gałęzi w formie nieregularnego stożka lub kopuły (zwykle do 1,5 m wysokości), to jest to jedynie fragment całej konstrukcji. Druga połowa znajduje się pod wodą. Tam też znajdują się podwodne wejścia do bobrzego „domu”. W środku żeremia ukryta jest świetnie wentylowana komora powietrzna, do której nie dochodzi woda. Jest w niej sucho i nawet podczas mrozów panuje dodatnia temperatura. To tu na świat przychodzą młode bobry. W jednym takim „domu” zamieszkuje cała rodzina – rodzice oraz 2-3 mioty, czyli około 8 osobników. Taki bobrzy „apartament” może mieć nawet 6 metrów średnicy.

budowa żeremia

Zimą w żeremiu bobry mogą w ciepłym, suchym i bezpiecznym miejscu zjadać zapasy żywności. Są roślinożercami i jedzą prawie wszystkie gatunki roślin wodnych i przybrzeżnych. Wśród bobrzych smakołyków jest osika, wierzby, ale również brzoza i leszczyna. Olsza, a także gatunki drzew iglastych są jedzone sporadycznie. Gryzonie te jedzą jedynie cienką korę oraz łyko (warstwę między korą a drewnem), a drewna używają do budowania swoich konstrukcji. Jesienią, począwszy od października, intensywnie wycinają krzewy i drzewa, z których tworzą zimowe magazyny pod powierzchnią wody. Dzięki nim zimna woda pod lodem działa trochę jak lodówka, a zwierzęta przez całą zimę mają dostęp do świeżego pokarmu.

Spiżarnie, które wyglądają jak sterta zatopionych gałęzi, zakładane są w pobliżu wyjścia z żeremia lub nory. Nory, do których wejście znajduje się pod wodą, budowane są na rzekach o stromych brzegach, gdzie bobry nie budują żeremi. Nory osiągają często długość kilkudziesięciu metrów, a wyjątkowo nawet do 200 metrów.

 

Z higieną za pan brat

Bóbr europejski to prawdziwy czyścioszek. Futro stara się utrzymywać w jak najlepszym stanie i dużą część aktywności dobowej poświęca higienie. Jest to niezbędne, aby futro było nieprzemakalne i ciepłe. Zabiegi pielęgnacyjne bóbr zaczyna po kąpieli, siedząc na brzegu lub w płytkiej wodzie. Najpierw otrząsa się, strzepując nadmiar wody, po czym siada na zadzie, z ogonem odrzuconym na bok lub podwiniętym pod siebie i masuje brzuch powolnymi i systematycznymi ruchami obu przednich łap. Czyści także przedramiona, tylne łapy i ogon, okolice oczu i kąciki warg. W ten sposób wyciska z sierści wodę i regularnie wciera w sierść na całym ciele wydzielinę z gruczołów przyodbytowych, dzięki czemu staje się ona wodoodporna. Futro jest gęste – na 1cm2 bobrzej skóry może być aż 23 000 włosów (dla porównania, u człowieka na głowie na 1 cm2 skóry rośnie zaledwie od 150 do 750 włosów, czyli o kilkadziesiąt do stu razy mniej niż na skórze bobra). Są ich dwa rodzaje – dłuższe, ok. 5-centymetrowe zewnętrzne włosy przewodnie oraz krótsze, wełniste, tuż przy skórze. Pomiędzy włoskami zatrzymywane są pęcherzyki powietrza. To wszystko sprawia, że bobrze futro stanowi świetną izolację przed oddziaływaniem zimna i ciepła.

 

Żółte zęby – oznaka zdrowia

Im ciemniejsze zęby u bobra, tym zdrowsze. Żółty lub nawet czerwonawy kolor szkliwa wynika z dużej ilości żelaza. Bobrze siekacze są tak silne, że umożliwiają im ścięcie bardzo grubego drzewa, o średnicy nawet do 1 m! Te 2 przednie pary łukowatych zębów (siekaczy) mają ok 10-12 cm i zwane są ciosami lub strugami. Zewnętrzna, pomarańczowa warstwa szkliwa jest wzmocniona. Wewnętrzna, miękka, ściera się szybciej – w ten sposób powstaje ostra krawędź siekacza, która świetnie radzi sobie z twardym drewnem. Bobry ostrzą siekacze, pocierając je o zęby w szczęce dolnej.

bóbr

 

Strój bobrowy

Bobry silnie znaczą zajmowane terytorium przy pomocy kastoreum, czyli tzw. stroju bobrowego. To wydzielina gruczołów skórnych o silnym zapachu piżma. Bobry składają kastoreum na kopczykach o wysokości około 10 cm. Dla intruzów to istotna informacja na temat bobrzej rodziny na zajmowanym przez nią terenie: mogą z niej wyczytać, jak jest liczna, jaka jest płeć osobników, ich wiek, a nawet stan zdrowia. Gdy bóbr wykryje na swoim terenie obcy strój bobrowy, przybiera postawę zaniepokojenia: stroszy włosy na karku, unosi głowę, otwiera pysk i ściąga dolną wargę, odsłaniając pokaźne siekacze. Jeśli zostanie zaskoczony na lądzie, głośno fuka i może zaatakować zębami. Gdy jest mocno zestresowany, łzawi – stąd wzięło się powiedzenie „płakać jak bóbr”.

bóbr

Bóbr prowadzi ziemno-wodny tryb życia. Do tego to nocny marek. Pod wodą może przebywać bez przerwy nawet do 15 minut. Nurkując, zwierzę zamyka nozdrza i uszy specjalnymi fałdami. Pysk bobra szczelnie zatyka rozdwojona górna warga. Oczy natomiast są wyposażone w trzecią, przezroczystą powiekę, dzięki której ten największy polski gryzoń może bez problemów widzieć pod wodą. Inną cechą, przydatną do życia w wodzie, jest błona pławna między palcami tylnej łapy bobra.

 

Ogon, kielnia, plusk

Charakterystyczny płaski ogon bobra w kształcie płetwy zbudowany jest z kręgów, podobnie jak u innych ssaków. Zwany jest kielnią lub pluskiem. Bobry używają ogona do sygnalizowania niebezpieczeństwa – w razie potrzeby zwierzę ostrzega innych członków stada głośnym uderzaniem kielnią w wodę, wydając przy tym charakterystyczny plusk przypominający dźwięk towarzyszący wrzuceniu do wody dużego kamienia.

Bobrzy ogon pokryty jest zrogowaciałym naskórkiem przypominającym łuski. Pomiędzy „łuskami” wyrastają nieliczne, krótkie i sztywne włosy. Ta charakterystyczna dla bobra część ciała na lądzie pełni funkcję podpory oraz pomaga zwierzęciu zachować równowagę przy transportowaniu ciężkich fragmentów drzew czy krzewów. W wodzie ogon pełni rolę steru oraz napędu. Ogon to także magazyn tłuszczu i główny organ termoregulacji.

bóbr

 

Sprzymierzeniec w walce z suszą

Bobry odgrywają istotną rolę w walce z suszą. Budowane przez nie tamy:

  1. są najlepszym naturalnym sposobem na gromadzenie wody;
  2. spłaszczają falę powodziową;
  3. stabilizują poziom wód gruntowych;
  4. pełnią funkcje oczyszczające wodę.

Działalność bobrów zmienia kształt i charakter linii brzegowej cieków wodnych. Bobry nie są odpowiedzialne za zły stan wałów powodziowych – za to odpowiadają ludzie. Istnieją proste i skuteczne rozwiązania, takie jak odsunięcie wałów od koryta rzeki i zwykłe zabezpieczenie ich metalową siatką, aby uchronić je przed działalnością zwierząt, nie tylko bobrów. Niestety często bobrom przypisywane są nory wykopywane w wałach przez lisy i borsuki. Jako ludzie mamy szereg możliwości, by współpracować z przyrodą i czerpać z tego korzyści. WWF Polska od lat postuluje o wprowadzenie tzw. „pakietu bobrowego”, który pozwoliłby rolnikom uzyskiwać dochody z terenów zalanych po wybudowaniu przez bobry tamy.

Sto lat temu gatunek ten niemal zupełnie wytępiono. Populację bobrów udało się odbudować i dziś jest to gatunek pospolity niemal w całym kraju. Obecnie zwierzę objęte jest częściową ochroną.

 

Materiały źródłowe:
· https://straznicy.wwf.pl/bobry-ciekawe-zwierzeta-w-literaturze-fachowej/
· https://straznicy.wwf.pl/wp-content/uploads/2020/04/Prezentacja-Nasz-B%C3%B3br.pdf 
· https://www.naszbobr.pl/
· https://www.lasy.gov.pl/pl/informacje/aktualnosci/bobrowe

Redakcja: Ewa Paluszkiewicz, Specjalistka ds. Komunikacji